Fehim Taştekin
Gazeteci-Yazar
Arap dünyasında Suriye idaresine karşı ‘kemik kırma’ siyaseti terk ediliyor.
Şam’la köprüleri kurma fikri giderek olgunlaşıyor. Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan’ın 18 Şubat’ta Münih Emniyet Konferansı’nda Suriye’yi tecrit etmenin Sonuç getirmediğini söylemesi Riyad’ın yaklaşımındaki en Kıymetli kırılmaydı.
6 Şubat’ta Türkiye ve Suriye’yi yıkan zelzele sonrası insani yardım diplomasisi Şam’la köprüleri tekrar kurma gayretlerine ivme kazandırdı.
Ortamı yumuşatan nihayet gelişme 10 Mart’ta Çin’in arabuluculuğunda Suudi Arabistan ile İran’ın münasebetleri olağanlaştırmak üzere el sıkışmasıydı.
Şimdi Dizi Suriye’nin 2012’de Katar’ın Devre başkanlığında muhaliflere verilen Arap Birliği’ndeki koltuğunun iade edilmesine geldi.
Herkes Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın 19 Mayıs’ta Riyad’da yapılacak Arap Birliği doruğuna Davet edilip edilmeyeceği sorusunun cevabını bekliyor.
Reuters’ın yanı Dizi El Arab üzere Arapça kaynaklar Suudi Arabistan’ın Esad’ı Davet edeceğini yazıyor. Resmen teyit edilmese de Ferhan’ın önümüzdeki haftalarda Şam’a giderek daveti ileteceği öne sürülüyor.
Suriye’yi paryalaştıran siyasete aralı durmuş olan Cezayir kendi Devre başkanlığında Suriye’yi Arap kalbine döndürme isteğini yerine getirememişti. Katar’ın vetosu, Suudilerin isteksizliği ve ABD’den gelen ihtarlar ortak Arap tavrının şekillenmesini önlemişti.
Reuters, Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan’ın Şam’a giderek davetiyeyi elden vereceğini sav etti
Bölgesel dinamikler değişirken düşmanlık geriliyor
Rüzgârın istikameti yavaş yavaş değişiyor. Tabanın yumuşatılmasında Hasım çizgilerde yer Meydan İsrail, İran ve Suriye ile alakaları olağanlaştıran Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) öncü atakları tesirli oldu.
Yeni yol bölgede Aka ekonomik projeler ve paydaşlıklar için siyasi tansiyonların geriye atılması gerektiğini fısıldıyor.
Özellikle Suudi Arabistan’ın Vizyonu 2030 çerçevesindeki yatırımlar için barışçıl bir ortama muhtaçlığı var. Bunun için hem İran’la hasımlıkları geriletmeyi hem de Aka Güç rekabetine hapsolmuş paydaşlık bağlarını çeşitlendirmeyi elzem görüyor.
Bu minvalde Riyad’ın Ukrayna savaşı nedeniyle ABD’nin beklediği üzere Rusya’yı köşeye sıkıştıracak bir iştirak sergilememesi ve Çin’le stratejik alakalara yönelmesi anlaşılır bir durum.
Donald Trump periyodunda Arapların İsrail’le barıştırmaya dönük Abraham Anlaşmaları’nı ilerletmek için Hasım özne olarak İran’ın belirlenmesi Körfez ülkelerinin güvenliğini daha kırılgan hale getirdi.
Ve Amerikan müdafaası umdukları üzere çıkmadı. ABD’nin azami baskı stratejisi İran’ın Irak, Suriye, Lübnan ve Filistin sınırındaki tesirini geriletmediği üzere Suudi askeri operasyonları Yemen’de Tahran dayanaklı Husiler karşısında çıkmaza girdi.
Vekalet savaşı Lübnan’da da Sonuç vermedi. Bir tarafta İran-Suriye öbür tarafta Suud-Fransa-ABD ekseninin kapıştığı Lübnan’da Siyaset tıkandı, iktisat nüzul oldu. diyar aylardır yeni cumhurbaşkanını belirleyemiyor.
ABD’nin Kırmızı çizgilerine ne oldu?
Bölgede şekillenen yeni jeopolitik ve stratejik denklem ABD’nin ortakları üzerindeki bağlayıcı gücünü zayıflatıyor.
Çin’in arabuluculuğunda İran-Suud mutabakatına hazırlıksız yakalanan Biden idaresi, Tahran’ın taahhütlerine bağlı kalmayacağı kanaatiyle ikazlarda bulunuyor.
Fakat bu yakınlaşmanın bölgede Irak, Suriye ve Lübnan’daki istikrarlara de yansımaları kaçınılmaz gözüküyor.
Özellikle Suriye’nin etrafındaki tecridi yaran yeni Arap tavrına karşı ABD’nin caydırıcı bir durum alıp almayacağı merak ediliyor.
Eski CIA Yöneticisi John McLaughlin, eski Suriye özel Temsilcisi James Jeffrey ve eski CENTCOM Kumandanı Anthony Zinni üzere tesirli isimler Biden’a olağanlaşmaya karşı harekete geçme daveti yapıyor.
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Barbara Leaf 15-25 Mart ortasında Ürdün, Mısır, Libya, Tunus ve Lübnan’ı kapsayan bölge tipinden sonra “Normalleşmeyi desteklemiyoruz” dedi. Leaf 28 Mart’da Suriye idaresiyle ilişkili 6 kişiyi daha yaptırım listesine aldıklarını hatırlatıp bu tedbirlerin idarenin tavrına Fer tutuğunu söyledi.
Ancak El Ahbar gazetesine nazaran Leaf, 24 Mart’ta Lübnanlılarla görüşmesinde Şam’la olağanlaşma eğilimlerinin önünde bariyer olarak durmayacağı izlenimi verdi. Leaf’in kelamlarından hareketle Amerikan esnekliği iki şeye bağlanıyor:
– Suriye ile normalleşmede bütüncül bir Arap tavrının olması yani fire verilmemesi.
– Bu olağanlaşmanın karşılıksız olmaması. Yani Şam’ın tavrında değişikliğin temin edilmesi.
Yani Amerikan idaresi tecrit ve yaptırım siyasetiyle elde edilemeyen sonuca Şayet Suriye’nin Arap kalbine dönmesi sayesinde ulaşılacaksa bu yolun denenmesine ses çıkarmayabilir. Ya da OPEC+’nın Rusya’yı şad eden üretimi artırmama kararında olduğu üzere Amerikan idaresi ortakları nezdinde yeni bir bozgun yaşamamak için bariyer durumunda durmayabilir. Kuşkusuz bunlar nihayet derece optimist çıkarımlar.
Müzakere bahisleri çetin fakat…
Suudi Arabistan’ın boş bir sayfaya imza atacağı düşünülmüyor. Yemen bataklığından çıkmak birincil saik olsa da İran’ın Suriye’deki askeri-milis varlığı Riyad açısından Sorun olmaya devam ediyor. Şubatta Körfez medyası Suudilerin Esad’la el sıkışmak için müzakere ettiği başlıkları şöyle sıralamıştı:
– BM Emniyet Konseyi’nin 2254 sayılı kararı çerçevesinde siyasi tahlil için muhalefetle müzakerelere girilmesi.
– Anayasada değişiklik yapılması.
– Siyasi tutukluların bırakılması.
– İran’la artık stratejik mutabakatların imzalanmaması.
– İran temaslı güçlerin bölgeden çıkartılması.
– Ürdün hudutlarında güvenliğin artırılması.
– Körfez’i amaç Meydan captagon kaçakçılığına karşı Önlem alınması. Hudut denetimlerinin artırılması ve gerekirse Arap güçlerinin Suriye’de konuşlanması.
– Milletlerarası nezaret altında mültecilerin döndürülmesi ve dönenlere baskı yapılmaması.
Ferhan 8 Mart’ta artan temasların Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşünün yolunu açabileceğini açıkladı. Ancak bu müzakerelerin nereye vardığı şimdi bilinmiyor.
Çok net olan şey şu ki Suriye’nin Araplarla olağanlaşmayı milletlerarası meşruiyetin tesisi ve yine inşa için önemsese de dereyi geçerken İran üzere müttefiklerine sırt çevirmesi beklenmiyor.
Bunlara benzeri şartlar Şam’la teması düşünen pek Fazla tarafın gündeminde bulunabilir. Artık kimi ülkeler şartların kısa vadede gerçekleşmeyeceği gerçeğinden hareketle beklentileri esnek taahhütlere bağlayıp yol almayı deneyebilir.
Ürdün Hükümdarı Abdullah Arap Birliği, ABD ve Rusya ile paylaştığı “adıma karşı adım” yaklaşımıyla Şam’la olağanlaştırmayı öneren birinci başkandı.
Diplomatik ve ekonomik kanallarla Şam’ın tavrını etkilemenin Muhtemel olacağı kanaati güçleniyor.
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Barbara Leaf, “Normalleşmeyi desteklemiyoruz” dedi
Riyad’ın adımlarına bakan Kahire
Şam’la yeni sayfa konuşulurken üzerinde durulması gereken ülkelerin başında Suudi Arabistan’dan sonra Mısır geliyor.
Kahire, Müslüman Kardeşler sayfasının kapatıldığı 2013 darbesinden sonra Şam’a karşı tavrını değiştirdi.
Suriye Ulusal Emniyet ofis(yazıhane) Lideri Tümgeneral Ali Memlük, 2016 ve 2018’de Kahire’yi ziyaret etti. Mısır İstihbarat Şefi Abbas Kamil de 2020’de Şam’da temaslarda bulundu.
Mısır 2018’de çatışmaya nihayet veren Suriyeli kümelerin siyasi tahlil eforlarına mesken sahipliği yaptı. Ancak Devlet Lideri Abdulfettah el Sisi, Körfez’deki finansörlerin tercihlerini gözeterek daha ileri adım atamadı. Hariç ilgilerin tarafı açısından Mısır’ın 2013’ten bu yana Körfez ülkelerinden aldığı 92 milyar dolarlık takviyenin hatırı büyük. Suudi Arabistan yeni projelerde tıkanan Mısır’a kesenin ağzını yine açmış, 2021 ve 2022’de Merkez Bankası’na Yekün 5 milyar dolar aktarmış ve 10 milyar dolarlık yatırım mutabakatlarına imza atmıştı.
Suudi cephesindeki yumuşamaya Enlem olarak Dışişleri Bakanı Samih Şükri 1 Nisan’da Suriyeli mevkidaşı Faysal Mikdad’ı Kahire’de ağırladı. Taraflar bağlantı kanallarını Çeşitli seviyelerde ağırlaştırma konusunda anlaştı. Nisanda mümkün başkanlar buluşması için yer hazırlandığı öne sürüldü.
Depremden sonra Sisi, Esad’ı aramış ve Lazkiye limanına yardım indirmişti.
Kahire’nin resmi tavrı şu formda: BM Emniyet Konseyi’nin 2254 sayılı kararı çerçevesinde kapsamlı bir siyasi tahlil olursa Suriye’ye Hariç müdahaleler biter, ülkenin toprak bütünlüğü ve egemenliği korunur, her türlü terörizm ortadan kalkar ve mültecilerin dönüşü Muhtemel olur.
Riyad ve Kahire’den gelen sinyaller birbiriyle ilişkili. Esad’a resmi davetin konuşulduğu sırada Sisi sürpriz bir formda Cidde’ye gidip Veliaht Prens Muhammed bin Selman ile görüştü. Bu, Sisi’nin Suudi Arabistan’a 9 yılda 15’inci ziyareti.
Resmi açıklamaya nazaran görüşmede ekonomik işbirliğinin yanı Dizi bölgesel problemler konuşuldu. Eski Mısır Dışişleri Bakanı Muhammed el Urabi, Riyad’daki Arap Birliği doruğuna atfen “Suriye bir sonraki basamakta Araplarla kucaklaşabilir. Mısır bunun için önemeli bir rol oynuyor” diyor.
Mısır, Ürdün ve ırak ortasında gelişen üçlü iştirakin bölgesel bir dinamizm kazanması için Suriye’nin çembere girmesi Ehemmiyet arz ediyor. Bu Cin bir çemberin doğal olarak İran’ın tesirini azaltacağı düşünülüyor. Ayrıyeten İran’ın Riyad’dan sonda 40 yıldır ilgilerin maslahatgüzargâh düzeyinde sürdüğü Kahire ile de yeni sayfa açma gayreti Sonuç verirse çapraz ilgilerin gelişmesi kolaylaşabilir.
Irak Başbakanı Muhammed Şiya el Sudani, Tahran ile Kahire ortasında arabulucu olmak istiyor. Pekin devreye girinceye dek Tahran-Riyad görüşmeleri Bağdat’ta gerçekleşmişti.
Tahran, İran’ın artan tesirine 2004’te “Şii hilali kuruluyor” argümanıyla dikkat çekmiş olan Ürdün’le de misal bir süreci başlatmayı umuyor.
Körfez’in dayanağından faydalanan Tunus Devlet Lideri Kays Said de 3 Ekim’deki kabine toplantısında 2012’de bağlantıların kesildiği Şam’a büyükelçi atanması için talimat verdi.
Depremden sonra Umman’a birinci, BAE’ye ikinci ziyaretini gerçekleştiren Esad 3 Nisan’da Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun ile de bir telefon görüşmesi yaptı. Tebbun, Cezayir’in Suriye’ ile ikili münasebetleri güçlendirme kararlılığını lisana getirdi.
Özetle birbirini etkileyen birdenbire Çok olağanlaşma süreçleri yaşanıyor.
Suriye ile olağanlaşmanın ülkenin yine inşasına yönelik ekonomik işbirliği ve dayanışmaya dönüşmesi Değerli ölçüde ABD ve AB’nin yaptırımlarda ne kadar ısrar edeceğine bağlı.
BAE’nin Şam’daki elçiliğini tekrar devreye soktuğu 2018’den bu yana Suriye’ye takviyesi ‘insani yardım’ kapsamında kaldı. Kuşkusuz Suriye, Arap Birliği’ne dönebilirse şartlar daha da değişmiş olacak. Tekrar de süreç temkinli bir iyimserliği gerektiriyor.
Yorum Yok