AB’de resmî dil olması beklenen, Kıbrıs’ın öteki dili Türkçe

Mehmet Yaşın*

İlk Defa Kıbrıslırum basınına bir yazma yazıyorum. Türkiye basınında ise, bu can Müşteri mevzuyu Yunanca yazımdan hareketle birinci Kez gündeme getiriyorum. Zira Türkçe konuşan yurttaşların,[1] Türkçenin AB lisanı sayılması tarafındaki hukuken haklı lakin siyaseten gerçekçi olmayan yahut kısa müddette gerçekleşmesi Muhtemel olmayan boş teşebbüslerle harcayacak vakti kalmadı. Türkçe, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasına nazaran Yunanca yanında Kıbrıs’ın öteki resmî lisanıdır ve AB lisanı olması gerektiği halde Lüksemburgca yanında şimdi resmiyet kazanmayan iki Avrupalı lisandan biridir. Türkçeye AB lisanı statüsünü kazandırmanın sürüncemede kalmasının en önemli nedeni, Kıbrıslırum tarafının Sıkıntı paylaşımına dayalı bir antlaşma imzalamaktaki cesaretsizliğini fırsat bilen Türkiye hükümetinin Kıbrıs’ı AB şemsiyesi altında tekrar birleştirecek bir tahlilden uzaklaşmasıdır.

Toplumsal varlıkları “üvey-anavatanları” Türkiye’nin yeni kolonyalist siyasetiyle yok edilmekte olan Kıbrıslıtürklerin, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin[2] bir modülü olarak varlığını sürdürmesi maksadıyla “üvey-anadilleri” Türkçe için aşikâr alanlarda somut ve uygulanabilir adımlar atılmasına muhtaçlık var. Bu, birleşik Kıbrıs mefkuresinin yaşatılmasında Kıbrıslırumlar için de muhtaçlık.

Türkçenin resmî AB lisanı, hiç değilse Yunanistan iç öbür üç Üye ülkedeki üzere AB’nin ayrıcalıklı azınlık lisanlarından biri olarak kabul görmesi sıkıntısından Evvel kimi pratik iyileştirmelere gidilmesi düşünülmelidir. Bu emelle Kıbrıs Cumhuriyeti’ne aktarılan lisan, eğitim, basın-yayın ve kültür emelli AB fonlarında, Türkçenin Özel durumu gözetilerek yeni düzenlemeler yapılabilir. Böylelikle Kıbrıslıtürk vatandaşların Türkçenin AB’den ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki birçok alandan dışlanması nedeniyle uğradıkları mağduriyetler kısmen giderilebilir.

Brüksel’de Türkçe için pankart açmaya giden AB’de mevki sahibi Bazen Kıbrıslıtürk kökenli siyasetçi dostlarımızın,[3] yol boyunca inşaatlarda çalışan Kıbrıslıtürk emekçilerin lisanında hiçbir Amel güvenliği yazısı bulunmayışından, kaza geçiren emekçilerin gittiği hastanelerin acil servislerinde bile Türkçeye yer verilmeyişinden, Larnaka Uçakalanı’nda ise Türkçe yönlendirme levhalarına ve Kıbrıs uçaklarını kullanan sayısız Kıbrıslıtürk yurttaşın anlayabileceği anonslara rastlanmayışından rahatsızlık duymaması ve daha kolay çözebilecekleri bu sıkıntılar için Kıbrıs Cumhuriyeti içinde bir teşebbüs yapmaması şaşırtıcıdır. Zira Türkçenin resmî AB lisanı olması, AB Konseyi’nin kabul ettiği 1 Numaralı Yönetmeliğin uhdesinde olup, Kıbrıs Sorunu’nun gidişatına, ayrıyeten Türkiye ile bağlara bağlı karmaşık bir bahistir.

Kıbrıs’ı milletlerarası platformlarda temsil eden bir şair, muharrir, akademi ve kültür insanı olarak, ülkem AB üyesi iken yazma dilim Türkçenin AB lisanı sayılmamasından dolayı yalnızca sorunlarla karşılaşmayıp, insanı gülümsetecek olaylar da yaşadığım vakidir. İngiltere’nin AB içinde yer aldığı 26 Nisan 2004 tarihindeki The Guardian gazetesi, “Yeni Avrupalı Akrabalarımızı Tanıyalım” başlığıyla AB’ye yeni Üye olan 10 ülkenin muharrirlerinden birer yazma istemiş, Kıbrıs’ı ise benim makalemle tanıtmıştı. Orada, Türkçenin AB lisanı sayılmamasının yarattığı problemlerden ve Kıbrıs’ı Avrupa’ya tanıtırken Türkçe konuşan bir Kıbrıslı muharrir olmamın paradoksundan Laf etmiştim. ancak o kadar uzağa gitmeye gerek yok: 26 Kasım 2022’de AB Komisyonu’nun teşebbüsüyle gerçekleşen Tokyo Avrupalı Edebiyatlar Festivali’nde, Türkçe yazan bir şairin birinci Sefer Biricik başına bir milletlerarası toplantıda Kıbrıs Cumhuriyeti’ni temsil etmesinden rahatsızlık duymayarak ileri bir adım atan Kültür Yardımcı Bakanlığı[4] davet edilişime onay vermişti. Ben de Japonya’da diğer AB’li müelliflerin beklemediği bir biçimde, AB lisanı olmayan Türkçeyi, İngilizce ile Yunancaya karıştırmak durumunda kalmıştım.

Bunlar üzere birçok memleketler arası toplantı vesilesiyle, Türkçenin Kıbrıs Cumhuriyeti ve AB içindeki yeri konusunda öteden beri teşebbüsler yapmam gerekti. 1997-2001 ortasında Kıbrıs’ın AB’ye tam üyelik sürecinden Mesul Brüksel’deki üniteyle beş yıllık bir kontrat imzalayarak bütün Kıbrıslıların lisanlarını ve kültürlerini birbiriyle buluşturup Avrupa’ya bağlayan yayınlar, çeviriler, şiir okuma günleri, akademik konferanslar içeren bir sıra projeyi yönetmiştim. Bu emelle, B2 seviyesi tertiplerin başındaki Brüksel avrokratı M. Combescot ile işbirliği içinde çalışmıştım. Hem Kıbrıs Cumhuriyeti’nin resmî lisanlarından hem de Kıbrıslıların yazın lisanlarından biri olan Türkçenin AB’de nasıl yer alacağı o yıllarda hararetli bir münakaşa konusuydu.

“Üveyanadil” kavramını da 1997’de Londra Middlesex Üniversitesi’nde öğretim üyesi olduğum tıpkı devirde Laf konusu AB projesi çerçevesinde düzenlediğim konferans konuşmalarını derleyen Step-Mothertongue: From Nationalism to Multiculturalism Literatures of Cyprus, Greece and Turkey adlı kitapta kullanmıştım. Bu müracaat kitabı kimi ülkelerde ders kitabı olduğu ve İtalyanlar “üveyanadil” kavramını “matrignalingua” olarak literatüre aktardığı halde şimdi Yunancaya çevrilmedi. lakin üveyanadil, yazın teorisi ve Kıbrıs Edebiyatı üstüne incelemelerimi içeren Kozmopoetika adlı kitap için bir Atina yayıneviyle mukavele imzalandı. Bunu da Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, Kıbrıslırum ve Kıbrıslıtürk müelliflere ilişkin yapıtların Yunanca ile Türkçe ortasında çevrilmesi için oluşturduğu programa borçluyuz. Hala Kültür Yardımcı Bakanlığı’nın yönettiği Yunanca-Türkçe Çeviri ve yayın programı, burada ele alacağım Türkçenin temsili hakkındaki meselelerin tahlili açısından âlâ bir örnektir.

Kıbrıs basınında, Özellikle ülkenin Türkçe gazetelerinde gördüğüm “Türkçenin AB lisanı olması için Brüksel’de şov yapıldı”, “AB makamlarına Türkçeyi tanımaları için name yazıldı,” vb. başlıklı haberler tahlil üretmekten Fazla siyasi propaganda izlenimi veriyor. Hiçbir şey yapılmadan “Türkçe için bir şey yapıldığı” istikametinde kanaat yaratmaya dönük Brüksel’de çekilmiş fotoğrafların muhatabının AB değil, ancak Türkiye ve Kıbrıslıtürk kamuoyu olduğu hissediliyor. meğer Türkçeye yer açılması niyetiyle kısa müddette atılabilecek adımlar için somut ve pratik teklifler hazırlanıp Kıbrıs Cumhuriyeti’ne sunulması en öncelikli, en mantıklı ve en Sonuç Müşteri yoldur.

1963 Kanlı Noeli ve 1974 İşgali’yle Birlikte Türkçenin Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki pozisyonunun Önemli biçimde zedelenmesi yüzünden Özellikle mağdur olan kesitlerle, hem uzman isimler hem de onları temsil eden sivil cemiyet kuruluşları seviyesinde görüş alışverişinde bulunmak gerekir. Örneğin: Kıbrıslıtürk müellifler, yayıncılar, basın mensupları; AB organlarında çalışabilecek donanıma ve hakka sahip olup da uygun Yunanca bilmeyen genç Kıbrıslıtürk profesyoneller; resmî evraklar, daireler ve mahkemelerde karşılaşılan lisan sıkıntılarından şikâyetçi Kıbrıslıtürk avukatlar, kayıt işleri takipçileri; Güneyde çalışan Kıbrıslıtürk emekçiler ile sendikaları; eğitim, araştırma, kütüphane, üzere kurumlarda Yunanca yetersizliği nedeniyle yer bulamayan Kıbrıslıtürk uzman ve akademisyenler; ayrıyeten, Kıbrıslıtürklere ait Türkçe yayınların ve Türlü arşiv materyalinin kaybolmaması, derlenip kayıt altına alınması için çalışan kültür aktivistleri, vb.

Kıbrıslıtürk toplumunda onca farklı kısmın Türkçe nedeniyle karşılaştığı meseleleri dinlemeden, onları temsil eden Kuruluş ve kuruluşlardan tahlil önerisi içeren raporlar talep etmeden AB organlarında siyasi pozisyon sahibi Bazen Kıbrıslı bireylerin Türkçenin AB lisanı olması için yaptığı açıklamaların inandırıcılığı olabilir mi? Sonuç üretmekten Fazla ortadaki sorunun ferdî siyasi meslek çalışması hedefiyle kullanıldığı kuşkusu yaratan kulağa güzel içi boş kelamlara güvenilebilir mi?

Kıbrıs basınında, Özellikle ülkenin Türkçe gazetelerinde gördüğüm “Türkçenin AB lisanı olması için Brüksel’de şov yapıldı”, “AB makamlarına Türkçeyi tanımaları için name yazıldı,” vb. başlıklı haberler tahlil üretmekten Fazla siyasi propaganda izlenimi veriyor. Hiçbir şey yapılmadan “Türkçe için bir şey yapıldığı” tarafında kanaat yaratmaya dönük Brüksel’de çekilmiş fotoğrafların muhatabının AB değil, lakin Türkiye ve Kıbrıslıtürk kamuoyu olduğu hissediliyor. meğer Türkçeye yer açılması gayesiyle kısa müddette atılabilecek adımlar için somut ve pratik teklifler hazırlanıp Kıbrıs Cumhuriyeti’ne sunulması en öncelikli, en mantıklı ve en Sonuç Müşteri yoldur.

1963 Kanlı Noeli ve 1974 İşgali’yle Bir arada Türkçenin Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki pozisyonunun Önemli biçimde zedelenmesi yüzünden Özellikle mağdur olan kesitlerle, hem uzman isimler hem de onları temsil eden sivil cemiyet kuruluşları seviyesinde görüş alışverişinde bulunmak gerekir. Örneğin: Kıbrıslıtürk müellifler, yayıncılar, basın mensupları; AB organlarında çalışabilecek donanıma ve hakka sahip olup da uygun Yunanca bilmeyen genç Kıbrıslıtürk profesyoneller; resmî evraklar, daireler ve mahkemelerde karşılaşılan lisan problemlerinden şikâyetçi Kıbrıslıtürk avukatlar, kayıt işleri takipçileri; Güneyde çalışan Kıbrıslıtürk emekçiler ile sendikaları; eğitim, araştırma, kütüphane, üzere kurumlarda Yunanca yetersizliği nedeniyle yer bulamayan Kıbrıslıtürk uzman ve akademisyenler; ayrıyeten, Kıbrıslıtürklere ait Türkçe yayınların ve Çeşitli arşiv materyalinin kaybolmaması, derlenip kayıt altına alınması için çalışan kültür aktivistleri, vb.

Kıbrıslıtürk toplumunda onca farklı kesitin Türkçe nedeniyle karşılaştığı sıkıntıları dinlemeden, onları temsil eden Kurum ve kuruluşlardan tahlil önerisi içeren raporlar talep etmeden AB organlarında siyasi pozisyon sahibi Bazen Kıbrıslı bireylerin Türkçenin AB lisanı olması için yaptığı açıklamaların inandırıcılığı olabilir mi? Sonuç üretmekten Fazla ortadaki sorunun şahsî siyasi meslek çalışması gayesiyle kullanıldığı kuşkusu yaratan kulağa güzel içi boş kelamlara güvenilebilir mi?

Öte yandan, Türkiye iç AB içinde kimsenin Türkçeyi federal bir siyasi tahlilden Evvel resmî AB lisanı yapmak istemediğini pek uygun bilen Kıbrıslırum makamları, 2016’da Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis’in yaptığı üzere, periyodun Hollanda Dışişleri Bakanı ve AB Kurul Lideri Bert Koenders’e kelam ola Çeşitli mektuplar gönderip “Türkçeyi AB lisanı yapın” diye tekrarlayacaklardı. Bert Koenders ise AB Kurul Lideri sıfatıyla 12 Nisan 2016’da verdiği resmî yanıtta, “Kıbrıs’ın tekrar birleşmesinden sonra Türkçenin AB’nin resmî lisanlarından biri olmasının gereğini ve ehemmiyetini kavradığını ve bu mevzudaki hazırlık çalışmasını AB Kurulu ile Kıbrıs Cumhuriyeti hükümeti ortasında başlatmaktan Sevinç duyacağını” belirtecekti. Bu nihayet yazışmalar, Kıbrıs Sorunu’nun tahliliyle birlikte Türkçenin AB lisanı olacağı konusunda kuşkuya yer bırakmıyor.

Ama 2017’de Cras Montana’daki barış görüşmeleri sonuçsuz kalınca, Türkiye, federal tahlil tezini terk etti. Sadece Güney yarısı değil, Türkiye’nin de facto kontrolü altındaki şimal yarısı da de jure anlamda Avrupa Birliği toprağı sayılan Kıbrıs’ta, Kıbrıslıtürk halkına sormaksızın “ayrı bir hâkim Türk devletinin tanınması” üzere akıldışı taleplerde bulunmaya başladı. Bu yüzden de, Türkçeyi AB lisanı yapmak için başlaması öngörülen hazırlıklar Yine ertelenmiş oldu.

Hal bu türlü iken asıl anlamakta zorlandığım, Türkçenin var siyasi şartlarda AB lisanı yapılamayacağını bile bile, bu mevzuyu gerek Lefkoşa’da gerekse Brüksel’de Bazen federal Kıbrıs savunucusu Kıbrıslı siyasetçi dostlarımızın ne diye tekrarladığıdır. Sanki Kıbrıslıtürk ve Türkiye kamuoyunda olumlu bir imaj yaratıp popülarite kazanmak için mi bunu yapıyorlar? Yoksa Tüm bu tuhaflıklar, Amel somut siyasi uygulamaya gelince risk almaktan kaçınırken “Kıbrıslıtürk kardeşlerimiz” retoriğini de sürdüren irtibatlı oldukları birtakım Kıbrıslırum partilerinin bilgisiyle mi yapılıyor?

Kısa mühlet Evvel yaşadığım bir olay, Türkçe için dışarıdan yapılan bu boşuna teşebbüslerin asıl emelini anlayabilmemi güzelce zorlaştırdı. Zira ülke içinde yapılacak çalışmalara yük verilirse ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin yetkili organlarına muhakkak alanları kapsayan somut ve uygulanabilir tekliflerle gidilirse, Türkçe açısından kimi kazanımlar elde edilebileceği tarafında bir kanı edinmeme yol açtı:

Kıbrıs Cumhuriyeti Kültür Yardımcı Bakanlığı’nın sadece Yunanca yapıtların yabancı lisanlara çevirisi için fon vermesi nedeniyle kitaplarımı çevirenlerin müracaatlarının Geri çevrilmesini birinci Sefer 2022 sonlarında ve dolaylı biçimde gündeme getirdim. Çeyrek yüzyıldır birçok lisana kitaplarımı çevirmeye çalışanlara, “Kıbrıs Cumhuriyeti Yabancı Lisanlara çeviri Programı”na Türkçe iç olmadığı gerekçesiyle hiçbir katkı yapılmamıştı. nihayet olarak kitabımı Türkçeden değil, lakin Yunanca üzerinden çeviren Arnavut tercümanlar de reddedilince, onların hazırladığı itiraz dilekçesine takviye mahiyetindeki kısa bir mektubumu belgeye iliştirdiler. Bu vesileyle Çeviri programında, “Kıbrıslıtürk müelliflerin Türkçe yazdığı ve Yunancaya çevrilmiş bulunan yapıtlarına de fon verileceği” tarafında değişiklik yapıldı. Şüphesiz Özgün lisanı Türkçe olan bir yapıtın Yunanca çevirisi üzerinden sponsorluk alması yetersizdir. lakin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin attığı âlâ niyetli yeni bir adımdır.

“TÜRKÇENİN AB LİSANI OLMASI 85 MİLYONLUK TÜRKİYE İLE AB ÜLKELERİNDEKİ 7 MİLYONLUK TÜRKÇE KONUŞAN KISMIN DE MENFAATİNEDİR VE TÜRKÇE RESMÎ AB LİSANI OLUNCA MUHTEMELEN KIBRISLITÜRK CEMAATİNDEN çok DAHA Çok AB İMKÂNI ONLAR TARAFINDAN KULLANILACAKTIR.” 

Bu nihayet olayla gördüm ki, Şayet var siyasi kurallar altında uygulanabilecek kimi net teklifler sunulursa bunların Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından dikkate alınması Mümkün olabilir. meğer Brüksel’de “Türkçe AB lisanı olsun” diyen AB’deki mevki sahibi Kıbrıslıtürk kökenli sevgili siyasetçi dostlarımız, kendi cemaatlerinden müelliflerin ricalarına Karşın bu sıkıntıya ülke içinde maalesef İlgi göstermediler. Kıbrıslıtürkler için Türkçeye Meydan açılması hedefiyle Kültür Yardımcı Bakanlığı ile temas kurmama dahi Yunanistan’dan gazeteci arkadaşlarım Yardımcı oldular.

Kıbrıs Sorunu’nun bugünkü çıkmazında, hele Türkiye’nin Kıbrıslıtürklerin kültürel varoluşunu silmeye çalıştığı nihayet periyotta, öncelikli talebimiz Kıbrıslıtürklerin lisan ve kültür haklarını korumak olmalıdır. Zira Türkçenin AB lisanı olması 85 milyonluk Türkiye ile AB ülkelerindeki 7 milyonluk Türkçe konuşan bölümün de menfaatinedir ve Türkçe resmî AB lisanı olunca muhtemelen Kıbrıslıtürk cemaatinden Fazla daha Çok AB imkânı onlar tarafından kullanılacaktır. Münasebetiyle Türkiye kamuoyunu bu hususta aydınlatmak, Kıbrıs Cumhuriyeti üzerinden Türkçenin AB resmî lisanı olacağı bilgisini Türk basınında paylaşıp, Kıbrıs’ın adil ve kalıcı bir tahlille tekrar birleşmesi için takviyelerini kazanmak gerekir. Esasen 25 Yıl evvelki tecrübelerden biliyoruz ki, Türkiye makamlarıyla şöyle ya da bu türlü resmî temaslar kurulmadan Türkçenin AB lisanı olması için Önemli adımlar atabilmek Fazla zordur.

AB Komisyonu’nun, 2004’te Annan Planı ile Kıbrıs yine birleştiği takdirde Türkçeye resmî lisan statüsü verileceği istikametinde açıklamalarını da hatırlamak gerekir. Hala AB makamları, Kıbrıs’a AB şemsiyesi altında federal bir tahlil bulunur bulunmaz Türkçenin resmî AB lisanı olacağını her fırsatta tekrarlıyorlar. Sahiden de Kıbrıslıtürklerin varlığı nedeniyle Türkiyeli ve Türkçe konuşan Avrupalı toplumlar için Türkçenin resmî AB lisanı olması sağlanacaksa, bunun Kıbrıs’ı birleştirecek adil ve kalıcı bir tahlille koşut gitmesi, benim üzere varoluşu Türkçeye bağlı birine bile daha Müsait görünüyor.

“Bile” dedim, zira kitaplarımın telifiyle ve şair-yazar kimliğiyle yaptığım işlerle hayatımı idame ettirdiğimden, bir Kıbrıs Cumhuriyeti yurttaşı olarak Yunanca yazan meslektaşlarımın yararlandığı haklardan yoksun oluşum, sırf yapıtlarımın daha yaygın halde okurlara ulaşması üzere noktalarda değil, ancak hayatımı idame ettirmemde açmazlar yaratıyor. Yunanca yazan Kıbrıslı vatandaşlarımın yanı sıra, vatandaşlık bağımız bulunmayan Türkiyeli müelliflere nazaran de birçok dezavantaj içinde oluşuma karşın, çevrilen kitaplarımın hem Kıbrıs hem Türkçe edebiyatları ismine dolanımda bulunmasının Türk ve Yunan milliyetçiliği eksenli resmî lisan ve yazın siyasetlerini tabiatıyla sorgulattığını Atina’da kitaplarımı inceleme konusu yapanlar da görebiliyor.

Türkçeye AB içinde Meydan açılması üzere Kıymetli bir mevzunun, Kıbrıs’taki Toplumlararası Görüşmeler yahut “İki-Toplumluluk” ötesindeki Temel bir yurttaşlık ve insan hakkı olduğunu da belirtmek gerekir. O bakımdan “Kültürel Yakınlaşma” adımlarına bile bağlanamaz, ancak yakınlaşma için itimat verici bir adım olur.