Oğuz Gürerk*
1)
1965 yılında Fransa’da genel oyla gerçekleşecek birinci başkanlık seçimine giden süreçte Siyaset bilimi uzmanlarının kontrolündeki kamuoyu yoklamalarının oynadığı rol, bu yeni pratiğin siyasal hayata Aka ölçüde nüfuz etmesine yol açar[i]. Birinci siyasi anketin görece yöntemsel güvenirliği siyasi ve ticari coşku yaratırken çeşit çeşit siyasi anketin ortaya çıkmasına neden oldu. Bu anketler, basında ya da şimdilerde toplumsal medyada sık karşılaştığımız oy Eda niyeti anketleri üzere yalnızca siyasi tercihlerin mantığını anlamak üzere bilimsel saiklerle değil, var güçlerin siyasetlerini legalleştirmek yahut meşruiyetini zayıflatmak emeliyle da gerçekleştiriliyordu[ii].
Dolayısıyla anketlerin siyasal araçsallığı, bu Cin anketlerin bedellerini sorgulamak için makus bir başlangıç sayılmaz. Lakin bu husustaki birinci eleştirel perspektiflerden birini ortaya koyan Fransız sosyolog Pierre Bourdieu‘nün de dikkat çektiği üzere kamuoyu anketlerinin teknik ve toplumsal açıdan güvenirliği ve meşruiyeti; anketlerin nasıl yapıldığı, kullanıldığı ve yorumlandığından öte, anket istatistiklerinde sunulan formuyla kamuoyunun bir yapay-olgu (artefact) olarak da görülmesi mümkün[iii]. Bourdieu 1972’de Arras’ta bu mevzuda yaptığı konuşmasına şöyle başlar: “Öncelikle niyetimin kamuoyu yoklamalarını mekanik ve kolay yoldan kınamak değil, işleyişlerinin ve fonksiyonlarının sert bir çözümlemesini yapmak olduğunu belirtmek isterim. Bu da Laf konusu araştırmaların zımni olarak devreye soktuğu üç postulatı sorgulamamızı gerektirir.” Bu nazar açısına nazaran kamuoyu anketleri, birinci olarak herkesin bir görüşü olduğuna, ikinci olarak bütün görüşlerin eşit olduğuna ve nihayet olarak bu görüşleri sormanın kendisinin değerli olduğuna yönelik bir Fikir birliğini varsayarken gerçek kamuoyu hassaslığının karmaşıklığını ve farklılıklarını göz arkası eder.
Buradan hareketle kamuoyu araştırması, anketleri/yoklamaları yahut – Türkiye’de yeni yeni “popülerlik” kazanan – “anketlerin anketi” ve hatta anket “birleştirmeleri” [aggregation] ismi altında malumat bombardımanına tutulmuş biz fanilere düşen, önümüzü görmeye çalışmaktır. Üstelik bir yandan da içinde bulunduğumuzun tez edildiği, medyadan ve siyasetten üstümüze boca edilen, hayatın Çabucak her alanında bir yansıması olduğu söylenen, Pandemi sürecinde de ivme kazanarak üzerine (veya bir yerine dokunarak) sayısız makale yazılmış, “Hakikat sonrası[1]” diye anılan mefhumla ima edilen devrin kendisiyle kurduğumuz (veya kuracağımız) ilgiyi kavramsal olarak Anlatım ve tayin etmekteki zahmetimizin sonuçlarına katlanırken bu daha da Ehemmiyet kazanıyor.
2) Teknik bir sistem olarak kamuoyu yoklamaları
Bu yazının devamında önümüzdeki Cumhurbaşkanlığı (CB) Seçimine yönelik iki hayali anket sonucunu[2] istatistiksel bir “oyuncak-model” ile kıyaslarken üstte saydığım problemleri de göz önünde bulundurmaya çalışacağım. Lakin, burada unutmamamız gereken, seçim anketlerinin ekseriyetle —terim anlamıyla— bir araştırma olmamasıdır. Bunu, anket sonuçlarının, şahsen anketi yapan şirketler tarafından yöneticilerinin attığı bir “tweet” ya da bir yayın organına verdikleri mülakat yahut bir köşe yazısı biçiminde yayımlanırken bilimsel bir raporda yer almasını beklediğimiz Derhal derhal hiçbir ayrıntının bulunmamasından da anlayabiliriz. Bunların siyasi danışmanlıktan ya da kısmen muhayyel bir kamuoyunu etkilemekten pek de farkı yoktur. Nihayetinde bu seçimde üretilecek oyu pratik hedeflerle seçimden belirli bir müddet Evvel üretmeyi hedefleyen teknik bir düzenektir; mümkün sonuçları evvelden iddia etmeye yarayabilir. Seçim öncesi yapılan anketlerin gerçek sonuçlarla karşılaştırılmasıyla düzeneğin kalitesini ve prosedürlerin uygunluğunu tahminen görebiliriz; tahminen diyorum zira yayımlanmış bir seçim anketinin bir iddiadan ibaret olmadığını, seçmen kararını da etkileyebilecek bir malumat olduğunu unutmamak lazım[3].
Anketler ortasındaki farkların dağılımını görselleştirmek için (Şekil 2) altıgen kutucuklu 2 boyutlu bir histogram oluşturabiliriz. Her bir altıgen, rengine nazaran, göründüğü yerde bulunma olasılığına[4] işaret eder. Bu çizim, örneklerin sırf Ufak bir kısmının tıpkı anda her iki anket için de Muhtemel olabileceğini görmemize Yardımcı olacak ve bu şartlar altında her iki anketin de birebir anda gerçekleşme mümkünlüğünün ne kadar düşük olduğunu gösterecek.
Artık kelamını ettiğimiz oyuncak-modele dönmeden, kısaca, anket sonuçları paylaşılırken içeriği boşal/tıl/mış birkaç terim yahut kavrama bakalım: örneklem, kusur hissesi, itimat aralığı. doğal olarak anketler nüfusun aşikâr bir alt kümesiyle[5] yapıldığı için ortaya çıkan sonuçla nüfustaki herkesle görüştüğümüzde elde edeceğimiz “gerçek” sonucun muhtemelen tam eşleşmeyeceğini biliyoruz. Buradan yani örneklemeden[6] gelen yanılgı hissesi, anket sonucunun, nüfustaki kıymetine ne kadar yakın olmasını bekleyebileceğimizle ilgilidir. Yanılgı hisselerinin mana Anlatım edebilmesi için (kullanıldığında bir yüzdeliği takip eden) “güven aralığı” kavramına muhtaçlığımız var. Mesela, yüzde 95’lik itimat aralığında artı, eksi yüzde 2 puanlık bir yanılgı hissesi demek, birebir anketi 100 Sefer yaptığımızda sonucun aşağı üst 95 Kez gerçek nüfus kıymetinden en Çok yüzde 2’si (puan) kadar sapacağını beklemek manasına gelir. Klâsik olarak anket şirketleri, bir adayın dayanak düzeyinde bekleyebileceğimiz değişkenlik ölçüsünü “hata payı” aracılığıyla tanımlar.
3) 14 Mayıs’a yanlışsız çelişkili anketlerin bir oyuncak modeli
Şimdi, 28 Mayıs’ta gerçekleşmesi beklenen CB Seçimi için yapılmış (adayların Recep Tayyip Erdoğan ve Kemal Kılıçdaroğlu olduğu), birbiriyle hiç de örtüşmeyen iki farklı anket sonucunun birebir anda gerçekleşme ihtimalinin olup olmadığını ya da tez ettikleri üzere tıpkı nüfusu temsil edip etmediklerini belirlememize Yardımcı olabilecek birkaç mümkünlük hesabına ve istatistiksel teste odaklanalım. Varsayalım ki elimizde, iki Namzet için birebir anda yapılan, birebir yanılgı hissesine, diyelim ki 2, ve yüzde 95 itimat aralığına (GA) sahip iki seçim anketi olsun. Birinci anketin -diyelim ki A Şirketi- Erdoğan için sonucu yüzde 48,3 ve Kılıçdaroğlu için yüzde 44,7. İkinci anketin -B Şirketi- Erdoğan için sonucu yüzde 42,4 ve Kılıçdaroğlu için yüzde 49,3.
Ayrıca, bu anketlerin Müstakil olduğunu yani bir örneklemenin oburunu etkilemediğini, nüfusun her bireyi için her iki ankete de katılma mümkünlüğünün eşit olduğunu varsayalım[7]. Bu ölçümlerin (ve kuramsal temellerinin) hakikat olduğunu kabul edip bu iki farklı sonucun Bir arada görülme mümkünlüğünü bulmak için birleşik mümkünlük terimini kullanabiliriz: İki anketin Müstakil olduğunu varsaydığımızdan iki sonucu da tıpkı anda görmemizin (birleşik) mümkünlüğü, ferdî sonuçların olasılıklarının çarpımıdır. Lakin, her bir sonucun başka ayrı olasılıkları hakkında bilgi sahibi olmasak da her iki anket için yüzde 95’lik itimat aralığı ve yüzde 2 puanlık kusur hissesi, iki adayın da takviyesine ait gerçek oranın, belirtilen aralıkta (yüzde ± yanılgı payı) olduğundan yüzde 95 oranında emin olabileceğimiz manasına gelir.
Dolayısıyla, ilgili olasılıkların itimat aralıkları içinde olağan dağıldığını (ve her bir Namzet için gerçek dayanağın verilen aralıkların orta noktasında olduğunu) varsayarak bu iki farklı sonucu Birlikte görmenin birleşik mümkünlüğünün kestirimi için olağan dağılımın özelliklerini kullanacağız. “Normal dağılım[8]” için, dataların yaklaşık yüzde 95’i, ortalamanın 1,96 standart sapması içinde yer aldığından her bir anketteki her bir Namzet için standart sapmayı (s) hesaplayabiliriz[9].
Buradan hareketle Türlü sayısal formüller yahut Monte Carlo simülasyonları üzere simülasyon teknikleriyle her bir anketteki adaylar için olağan dağılımdan rastgele (tesadüfi [random]) örnekler oluşturarak bulmak istediğimiz birleşik mümkünlüğü yaklaşık olarak hesaplayabiliriz. Evvel, bu iki anket sonucunun ima ettiği, datalı yanılgı hissesi ve itimat aralığı içerisinde, ilgili parametrelerle üretilmiş 10.000’er örnekte kaçta kaçının kabul edilebilir (verili yanılgı hissesiyle uyumlu) olduğunu (kırmızı renkli alanlar) aşağıdaki figürde (Şekil 1) görebiliriz. Görüldüğü üzere iki anket sonucu da kendi beyanları içerisinde epeyce kapsayıcı bir “muhtemel sonuçlar” yelpazesi/alanı oluşturuyor.
Şekil 1
Ancak, bu iki sonucun birbirleriyle örtüşebileceği bir alanı (diyelim ki en Çok yüzde 1 puanlık bir farkı kabul ediyoruz) görselleştirdiğimizde, aslında, Türkiye nüfusunu temsil savında olan bu iki anketin de epeyce farklı nüfusları temsil ettiğini[10] (ya da bu oyuncak modelde en az birinin kusurlu yahut kandırmacalı olduğunu) aşağıdaki figürde (Şekil 2) görebiliriz zira belirlediğimiz makul uyumluluk kıstasını sağlayan (kırmızı kesik çizgilerle belirtilen) alanın (bu Defa oluşturulan 1.000.000’ar örnekten) sırf 1 tane[11] örneği kapsadığını görüyoruz.
Bu da üstte kelamını ettiğimiz iki anketin beyanlarının birbirleriyle uyumlu olma (birleşik) mümkünlüğünün, yani Gerekli koşulları[12] sağlayan anket sonuçlarının bütün örnekler içerisindeki oranının, simülasyon yoluyla kestirimine Örnek teşkil ediyor. Sonuç olarak her ne kadar siyaset, b/ilim [scholarship] ve gazetecilik alanları ortasındaki sonların bulanmasına katkıları Aka olsa da anketlerin (ve anketçiliğin) – Bourdieu’nün ihtarlarını unutmadan – zaman zaman bir hikmeti olabileceğini, daha değerlisi, hangi vakitte olabileceğinin teşhisini koyabilmenin Muhtemel olabileceğini Anlatım etmeden bitirmeyelim.
Şekil 2
Meraklısı için benim de yararlandığım ve bu yazının başlığı için de esin kaynağı olan bir okuma önerisi: Hülya Tufan (der.) Kamuoyu kimin oyu?, Kesit Yayıncılık, 1995.
Yalnızca bu yazıyla hudutlu olmayıp niyetlerimi toparlamam için yardımını esirgemeyen Nazlı Ökten‘e, yazıyı okuyup uygunlaştırılması için tekliflerde bulunan Ahmet Zahid Balcıoğlu, Mehmet Fuat Kına ve Murat Koyuncu‘ya teşekkür ederim.
[1] “Hakikat sonrası”nın günümüzdeki ağızda sakız edilmiş hali herhalde Donald Trump’ın 2016’da ABD Lideri seçilmesiyle başladı. Amerikan liberal kurumsal yapısının her kanalından “alternatif gerçekler”in kamuoyunda hâkim olmasının ne kadar dehşet verici olduğu anlatıldı, bunun da en Aka ispatının Trump’ın seçilmesi olduğu söylendi; merhemi de pandemiyle birlikte dillendirilmeye başlanan “follow the science!” (bilimden şaşma!) sloganı olacaktı.
[2] Wikipedia’da 2023 CB Seçimlerine yönelik anket sonuçlarının paylaşıldığı sayfada şimdiye kadar yayımlanmış birçok anket bulunabilir.
[3] Bununla birlikte bir sonraki yazıda — bu nihayet noktayı dışarıda bırakmak zorunluluğuna katlanarak — 2018 CB ve 2019 Mahallî Seçimlerinde Sonuç açıklamış şirketlerin bir “isabetlilik” endeksinin nasıl çıkartılabileceğini ve bunu kullanarak gerekirse nasıl bir “anket birleştirme” örneği yapılabileceğine dair bir örneği paylaşacağım — umarım bilgi kirliliğine katkıda bulunmadan.
[4] Bu mümkünlüğü, o altıgenin tekabül ettiği sayıyı Yekün Örnek sayısına bölerek yaklaşık olarak hesaplayabiliriz.
[5] misal ya da örneklem, anketin uygulandığı kitle.
[6] Örnekleme [sampling]: örneklem oluşturma – araştırmanın kapsamı ve amacı doğrultusunda nüfusu temsil niteliğine sahip olabilen örneği yaratma süreci.
[7] Bu varsayımların gerçek hayatta kısıtlayıcı olduğu Aleni lakin bir oyuncak model için epey elverişli.
[8] Standard Gaussian distribution – “çan eğrisi”nden hatırlanabilir.
[9] Anketlerin yanılgı hisselerinin ve itimat aralıklarının birbirlerine eşit olduğunu varsaydığımızdan değişkenler birebir standart sapma kıymetine sahip oluyor.
[10] Dileyen okuyucu anketlerin tıpkı nüfustan elde edilmemiş olma mümkünlüğünü belirlemek için – anketlerin örneklem büyüklüklerini hesaba katmayı atlamadan – iki örneklemli t-testi üzere bir istatistiksel hipotez testi uygulayabilir. Bunun için sıfır hipotezi (H0) anketlerin birebir nüfustan alındığı (yani ilgili nüfus ortalamalarının eşit olduğu) ve alternatif hipotez (H1) anketlerin birebir nüfustan alınmadığı (yani ilgili nüfus ortalamalarının eşit olmadığı) formunda kavramsallaştırılabilir.
[11] Bu bir simülasyon uygulaması olduğu için bir Öbür uygulamada bu sayı 1’den farklı olabilir lakin Tekrar de oranın epey Ufak kalacağı olağan dağılımın bir özelliğidir.
[12] Bu durumda yüzde 1’lik Ahenk kuralını karşılayan örnekler.
[i] Patrick Champagne’ın 1960’larda Fransa’da kamuoyu yoklamalarının yaygınlaşmasına yol açan tarihi ve siyasi bağlamı tartıştığı yazısında General de Gaulle’ün seçmenlere direkt ve sık sık müracaatı ve periyodun istisnai siyasi şartları ile Bir arada 1958’de Beşinci Cumhuriyet’in ortaya çıkışı, kamuoyu algısını seçilmiş temsilcilerden bütün seçmenlere kaydırarak eğitim düzeyindeki artış ve Çağdaş bağlantıdaki ilerlemelerle birleşerek kamuoyu kavramını genişlettiğini belirtiyor. Champagne, bu yeni kamuoyunun artık direkt yahut çarçabuk bilinebilir olmadığını ve “sessiz çoğunluğun” sesini yakalamak için bir araç gerektirdiğini – çoğunlukla Siyaset bilimcilerden oluşan kamuoyu araştırma kurumlarının da bunu başaracak araç olarak ortaya çıktığını – Anlatım ediyor. (Patrick Champagne, Making the People Speak: The Use of Public Opinion Polls in Democracy, Constellations, 11 (1), 2004, s. 61–75.)
[ii] Birebir yazıda Champagne, bir sayısal temsil olarak “kamuoyunun” sadece bir siyasi aklın/teamülün yahut –terimi kullanırsak– demokratik doxa‘nın bir yansıması olduğunu ve münasebetiyle bilimsel olarak tanımlanamayacağını; kavramın tabiatı gereği değişken ve siyasi alanın tarihi pozisyonuna ve siyasi oyundaki failler ortasındaki Güç münasebetlerine (ve çekişmelerine) bağlı olduğunu ileri sürüyor.
[iii] Pierre Bourdieu’nün, sosyologların yarı bilimsel kavramlara (toplumsal sınıflar, kültür yahut entellektüel gibi) kendi tariflerini dayatmak yerine bu kavramların ve fonksiyonlarının tartışıldığı toplumsal-siyasal münasebetlere odaklanmaları gerektiğini yani sosyolojik pratiğin, “nesnesini oluştururken kullandığı aletleri kendisine çevirmesi”nin Mecbur kılınmasıyla “nesneleştiren öznenin nesneleştirilmesi”ni vurgulayarak “sosyal bilimlerin sosyolojisini, her araştırmanın vazgeçilmez bileşeni yapmak konusundaki Daimi çağrısıyla” sosyal bilimlerdeki tesirini azımsayamayız. (Burada tırnak işaretleriyle gösterilmiş bütün alıntılar için bkz. Pierre Bourdieu, Loïc Wacquant, Düşünümsel Sosyolojiye Davet, çev. Nazlı Ökten, İrtibat, 2021, s. 362-363.)
* Oğuz Gürerk, Boğaziçi Üniversitesi’nde matematik ve İktisat okudu. alaka ve çalışma alanlarının başında metodoloji (nitel, nicel, bilişimsel) geliyor, Koç Üniversitesi Hesaplamalı Toplumsal Bilimler Merkezi’nde Politus ERC Projesi kapsamında Politus Analytics veri platformunun oluşturulması amacıyla araştırmacı olarak çalışmaktadır.
Yorum Yok