Türkiye yaz aylarında kritik iki seçime hazırlanıyor. Bu Yıl yapılacak cumhurbaşkanlığı ve meclis seçimlerini Değerli hale getiren siyasi gelişmelerin başlangıcı ise bundan tam 20 Yıl evvel, 3 Kasım 2002’de yapılan genel seçime uzanıyor. Türkiye için bir dönüm noktası olan bu seçimlerin gerek siyasetteki gerekse toplumsal hayattaki tesirleri hâlâ devam ediyor.
3 Kasım 2002 seçiminde Refah Partisi’nden ayrılan yenilikçilerin kurduğu eşitlik ve Kalkınma Partisi (AKP), oyların yüzde 34,3’ünü alırken, yüzde 10 baraj nedeniyle CHP dışındaki partilerin Meclis’e girememesiyle Biricik başına iktidar oldu ve TBMM’nin yaklaşık yüzde 66’sına karşılık gelen 363 milletvekilliği kazandı.
1999-2002 ortasında iktidar olan koalisyon hükümetinin ortakları DSP, MHP ve ANAP’ın yanı Dizi muhalefetteki DYP, Saadet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi barajı aşamayarak TBMM dışında kaldı ve böylece oyların yüzde 46,3’ü ise TBMM’de temsil edilemedi.
Türkiye’nin nihayet 20 yılına Hal veren 3 Kasım seçiminin yıldönümünde uzmanlara ve AKP’de evvelden Siyaset yapan isimlere nazaran AKP geçen Vakit içinde ortaya çıkan farklı etkenlerle bir taraftan kendisi “tek adam partisi” haline gelirken öteki taraftan Türkiye’yi de daha kutuplaşmış bir toplumsal yapıya ve otoriter bir yönetime dönüştürdü.
3 Kasım sonucu “geliyorum” demiş miydi?
Peki sonuçlarıyla 2002’de zelzele tesiri yaratan 3 Kasım seçimleri hangi açılardan Değerli ve öncesinde bu türlü bir Sonuç çıkacağı tahmin edilebilmiş miydi?
DW Türkçe’ye konuşan Siyaset bilimci Prof. Dr. Menderes Çınar, 3 Kasım seçimlerinin aslında 1990’lı yıllarda yaşanan bir sıra krizin sonucu olduğunu belirtiyor ve bu krizlerin Yekün sonucunun 3 Kasım’daki kırılma olduğunu söylüyor.
Susurluk skandalı, 1999 zelzelesi, ekonomik kriz, Sivas katliamı ve buna emsal pek Fazla sorunun “merkez siyasetlerin erimesine ve uç siyasetlerin yükselmesine” yol açtığını söyleyen Çınar, seçim öncesindeki atmosferi şu sözlerle anlatıyor:
“3 Kasım’da Refah Partisi’nin içinden çıkarak AKP’yi kuran yenilikçilerin kuvvetli bir formda geleceği aslında anlaşılıyordu. AKP’yi kuranlar da siyasetin içinden geliyordu ve boşluğu gördüler. Zati onlara Refah Partisi’nden ayrılma motivasyonu veren faktörlerden biri de Türkiye siyasetinin bir temsil krizi içinde olduğunu görmekti.”
AKP’ye 2007 de katılan ve 2013’e kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı yapan tecrübeli siyasetçi Ertuğrul Günay da DW Türkçe’ye 3 Kasım öncesi devri şöyle aktarıyor:
“1999 sarsıntısında devletin Tüm kurumlarının sergilediği acziyet ve akabinde gelen ekonomik kriz üzere nedenlerden dolayı genel manzara parlamentonun iktidarıyla ve muhalefetiyle ülkeyi yönetemediği imajıydı. Bu ortamda eşitlik ve Kalkınma Partisi bir yeni parti manzarasıyla ve Öbür bölümlerden de gelen takımlarıyla ortaya çıktı. O nedenle seçim sonucu aslında sürpriz değildi.”
Bu kapsamda Çınar’a nazaran 3 Kasım seçimi Türkiye siyasetinin o periyoda kadarki CHP dışındaki bütün yerleşik aktörlerini “oyun dışı bırakması” açısından Kıymetli ve seçim sonuçları bir açıdan “merkez sağ partilerin krizi” olarak da okunabilir.
Merkez partilerin 1990’larda meydana gelen bir sıra kriz ve bunlara karşılık uyguladıkları yanlış siyasetlerin tesiriyle inişlerinin akabinde nihayet 20 yılda hala bu boşluğun tam olarak doldurulmadığına da dikkat çekiliyor.
Çınar, “AKP merkez sağ partilerin bıraktığı boşluğu işgal ediyor olabilir lakin bir merkez sağ parti değil” diyerek partinin hem ideolojik olarak hem de geldiği köken itibariyle merkez sağ gelenekle uyuşmadığını kaydediyor. Çınar’a nazaran AKP’nin başından beri tezi zati bir merkez sağ parti olmak değil Türkiye’nin merkezini yine kurmaktı.
Seçimden sonra birinci Devre ve kırılma noktaları
AKP’nin isminde de yer verdiği formda topluma o devrin kanayan yaraları olan eşitlik ve kalkınma için vaatler vererek iktidara geldiğini hatırlatan Günay, şöyle devam ediyor:
“İtiraf etmek gerekir ki birinci sıralarda devrin koşullarına Müsait da devinim edildi. Yani Türkiye’nin muhtaçlığı neydi? Adaletti, eşitlikti, cemiyet kısımları ortasındaki gelir uçurumunun azaltılmasıydı, AB yürüyüşünün pekiştirilmesi ve 12 Eylül’den kalma Kürtçe yasakları üzere yasakların kaldırılmasıydı. Tüm bunlar yapıldı birinci periyotta.”
Bunun yanı Dizi AKP birinci devirlerinde merkez sol ve sağ siyasetçilere de kapısını açtı. İslami siyasetten gelen Recep Tayyip Erdoğan, Abdullah Gül, Bülent Arınç üzere isimlerin yanı Dizi Cemil Çiçek, Abdülkadir Aksu, Köksal Toptan, Yaşar Yakış üzere merkez sağ ya da Ertuğrul Günay, Haluk Özdalga üzere merkez sol isimler de 20 yılın birinci yarısında partide yer aldı.
Ancak içlerinde Günay’ın da olduğu bu isimlerin birçoklarıyla şu anda yollar ayrılmış durumda.
Günay, 2008’de AKP için açılan kapatma davası ve akabinde yaşanan Ergenekon süreci, AB içinde Türkiye’nin üyeliğine aykırılığın gelişmesi üzere birtakım etkenlerin belirli başlı kırılma noktaları olduğunu belirterek lakin asıl 2011’de AKP’nin üçüncü Sefer seçimi kazanmasının birinci dönemki çizgisinden ayrılmasında belirleyici olduğunu şöyle Anlatım ediyor:
“Bütün bu tartışmalı ortam içinde 2011’de AKP oylarını Yeniden arttırarak seçimi kazandı. Bu bizim demokrasi tarihimizde bir birincidir. Üçüncü seçimini oyunu artırarak kazanan yoktur. Bundan sonra Sayın Erdoğan’da çok bir özgüven belirdi. Sıkıntı zehirlenmesi denilen şeyi ben somut olarak gördüğümü rahatlıkla Anlatım edebilirim.”
20 yılın Değerli dönüm noktaları
2010 referandumu ve 2011 seçimlerinin yanı Dizi nihayet 10 yılda gerek AKP için gerek Türkiye için Fazla sayıda dönüm noktası sayılabilecek gelişme yaşandı.
2002’de iktidara geldiğinde yalnızca 14 aylık bir parti olan AKP’nin kimliğinin her ne kadar muhafazakâr demokrat olarak zikredilse de birinci başta tam oturmadığını belirten Çınar, “AKP’nin bugünkü hale gelmesi biraz basamak evre oldu. Zati Türkiye’nin otoriterleşmesi de basamak etap oldu” diyor.
Çınar, AKP’nin aslında 2005’te yani AB ile tam üyelik müzakerelerinin başlamasıyla ıslahat gündemini bıraktığını belirterek o devirdeki süreci şöyle özetliyor:
“Ordu aslında Ergenekon üzere davalarla pasifize edilmişti. 2010 referandumu ile de yüksek yargıda Denetim sağlanmış oldu. 2011 seçimini kazanmasının akabinde 2012’de düzenlenen parti kongresi bence dönüm noktasıdır. Bu kongrede Erdoğan iki şeyi ilan etti; birincisi partinin muhafazakâr demokrat kimliği artık terk ettiğini gösterdi. İkincisi de başkanlık sistemine kesinlikle geçilmesini içeren 2023 Vizyon Evrakı yayımlandı.”
Çınar, 2011’den itibaren de AKP’nin demokratikleşme diye bir gündemi olmadığını, tahlil süreci ismi altında başlatılan inisiyatifin de aslında Kürtlerden başkanlık için takviye alma hedefini taşıdığını da Anlatım ediyor.
Arap Baharı, Seyahat olayları ve Gülen Cemaati’nden kopuş
Dönemin Değerli gelişmeleri o günlerde yalnızca içerde yaşanmıyordu. Günay, AKP’nin demokratikleşme ve AB gayesinden uzaklaşmasında Arap Baharı olaylarını da Değerli bir etken olarak görüyor ve o günlerde AKP’ye hâkim olan durumu şöyle aktarıyor:
“Arap Baharı birtakım çevrelere AB kapısında Beyhude uğraşmak yerine Arap dünyasında yeni demokratikleşme rüzgarının önüne geçme ve orada lider olma üzere olmayacak bir Düş kurdurdu. bilhassa Sayın Erdoğan da bu hayali biraz tercih etti. Bu da bir eksen kırılmasına, Batı’dan ve çoğulcu demokrasiden içeriye dönük bir yere savrulmaya yol açtı.”
Günay, Suriye savaşının birinci vakitleri, kendisi şimdi bakan iken bu hayalin yanlış olduğu eleştirisini açıkça yaptığını belirterek Erdoğan’ın ise kendisine “Kaygılarınızı anlıyorum fakat sizden rica ediyorum 6 ay dişinizi sıkın, 6 ay sonra bu türlü bir Sıkıntı kalmayacak” dediğini aktarıyor.
Bakanlığının nihayet periyodunda Seyahat Parkı’na yapılaşma projelerine karşı çıkan Günay, Erdoğan’ın 2013 Seyahat olaylarını da Etraf hassaslığı kapsamında değil bir çeşit Arap Baharı’nın da kesimi olan kitlesel hareket üzere okuduğunu söylüyor.
20 yılın ikinci yarısının Kıymetli gelişmelerinden birisi de Fethullah Gülen Cemaati ile kopuş oldu. “Uzun süren iktidarlar bir müddet sonra yorulurlar, yorulmakla kalmaz, yıpranırlar. Yıpranmakla da kalmaz kirlenmeye başlarlar” diyen Günay, AKP’deki yolsuzlukların Gülen Cemaati tarafından deşifre edilmesinin partide “kırılma, kime güveneceğini bilememe, içe kapanma ve kendi takımlarına çekilmeye” yol açtığını söylüyor ve şunu ekliyor:
“Bütün bunlar üst üste geldikten sonra Erdoğan artık kimseye güvenmeyen, kendi içine kapanmış, en yakınlarıyla Siyaset yapmaya çalışan farklı bir yere savruldu. ancak kendisiyle Bir arada partiyi de savurdu.”
Yaklaşan seçim 2002 tesirinde olur mu?
2002 seçimi Fazla sayıda ve farklı gelişmelerin yaşandığı bir 20 yılın kapısını açarken yaklaşan seçimlerin de tıpkı biçimde Fazla kritik sonuçları olacağına dikkat çekiliyor.
Menderes Çınar Haziran 2023 seçiminin Türkiye’de otoriter rejimin konsolide olup olmaması ile ilgili olacağını düşünüyor ve şöyle konuşuyor:
“Eğer AKP kazanırsa kendi rejimini konsolide etme fırsatını yakalamış olacak. Kaybederse tahminen Çabucak demokrasiye dönmeyeceğiz fakat demokrasiye dönme imkanını yakalamış olacağız. O açıdan kritik bir seçim olacak.”
Günay ise Türkiye’nin 2015 seçiminin akabinde koalisyon ihtimalinin ortadan kalkmasıyla 2017’ya kadar fiili, 2017’den sonra da hukuken bir Biricik adam rejimi ile yönetildiğini belirterek şunları not düşüyor:
“Kuruluşundan ve birinci 10 yıllık yürüyüşünden Fazla farklı bir yere savrulan bir Beyaz Parti ile Erdoğan ve Türkiye kıssası Mevcut karşımızda. Yoksullukla, yasaklarla savaşacağız diye gelen bir parti 20 Yıl sonra yasakçı, yoksulluğu ve yolsuzlukları göz gerisi eden bir yapıya dönüştü. Bu gidecek. Bunun gitmesi tabiatın gereği. Halkın kendi çıkarlarını muhafazası içgüdüsüdür de. Biz şimal Kore değiliz. Ne o denli bir geçmişimiz Mevcut ne de o denli bir geleceğimiz olabilir, olmayacak.”
Yorum Yok