Asya Robins
BBC Türkçe
Mersin’de inşaatı süren Akkuyu Nükleer Sıkıntı Santrali’ne (NGS) bugün güç üretiminde kullanılacak “taze nükleer yakıt” getirilecek. Böylelikle tesis, “nükleer santral” statüsüne kavuşacak ve teknik manada açılmış olacak. Akabinde güç üretimi için test etabına geçilecek.
Rusya Atom Gücü Kurumu’nun (Rosatom) “Yap-İşlet-Sahip Ol” modeliyle üstlendiği ve inşası devam eden tesisin açılışına Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in görüntü konferans aracılığıyla katılması bekleniyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da rahatsızlığı nedeniyle açılışa görüntü konferans ile katılacağı bildirildi.
Rosatom’un internet sayfasında yer Meydan bilgiye nazaran, muahede kapsamında inşası 2025’e kadar devam edecek olan tesisin açılışı, birinci nükleer yakıtın getirilmesiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. Yıl kutlamaları için hızlandırılıyor.
Süreci takip eden uzmanlar, sivil cemiyet kuruluşları ve milletvekilleri, tesise nükleer yakıtın nasıl getirildiği, yakıtı taşıma sürecini hangi firmanın üstlendiği, yakıtın tesiste nerede koruma edileceği ve sürecin Milletlerarası Atom Gücü Ajansı’nın (IAEA) Emniyet standartlarıyla uyumlu olup olmadığı istikametindeki tasalarını lisana getirdiklerini ve bilgi talebinde bulunduklarını lakin şimdi hükümet tarafından bahse ait bir İzah yapılmadığını söylüyor.
Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK) ve Türkiye Güç, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu’nun (TENMAK) bağlı olduğu Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı, BBC Türkçe’nin hususla ilgili sorularını yanıtlamadı.
2010 yılında başlatılan Akkuyu NGS’nin inşasında sona yaklaşılırken her şey yolunda gidiyor mu? Rusya ile başlayan nükleere geçiş süreci bundan sonra nasıl ilerleyebilir? Türkiye’nin güçte dışa bağımlılığı hakikaten azalacak mı? İnsan ve Etraf güvenliği nasıl sağlanacak? Uzmanlara sorduk.
Enerjide dışa bağımlılığı azaltma hedefi
Akkuyu NGS, Türkiye’nin güç dönüşümünde Değerli bir adım olmayı ve güç arz güvenliğini sağlamayı, ithal güç bağımlılığını ise azaltmayı hedefliyor.
Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na nazaran Akkuyu NGS, elektrik muhtaçlığı için kullanılan doğalgaz ve sıvı yakıtların tamamına yakınını, kömür yakıtların ise yaklaşık yüzde 30’unu ithal eden Türkiye’nin Özellikle Rusya’ya doğalgazda olan bağımlılığını azaltacak ve var güç açığının kapanmasında Kıymetli bir rol oynayacak.
Bakanlık, 2016’dan bu yana ekonomik büyümeyle neredeyse iki katına çıkan güç talebi karşısında, güçte dışa bağımlılığı azaltmak için nükleer Sıkıntı santral üretiminin “bir tercih değil, zorunluluk” olduğunu söylüyor.
Yetkililer, tamamlandığında 4 bin 800 megavat saat kapasiteli Akkuyu NGS’nin Biricik başına Türkiye’nin elektrik gereksiniminin yaklaşık yüzde 10’unu karşılayacağını söylüyor.
Projenin Yekün maliyeti ise yaklaşık 20 milyar dolar.
Ekonomi ve Hariç siyaset Araştırmalar Merkezi’nin (EDAM) anne çalışma alanlarından biri güç ve iklim değişikliği siyasetleri. BBC Türkçe’ye EDAM Lideri Sinan Ülgen, güç siyasetinin uzun vadeli olarak kıymetlendirilmesi gerektiğini, güç güvenliğinin sağlanması için Daimi bir biçimde güç üreten birtakım kaynaklara gereksinimin devam ettiğini belirtiyor.
Yenilenebilir kaynaklarda şimdi bu sürekliliğin yakalanmadığını söyleyen Ülgen, nükleer yakıt dışında bir ithal girdiye gereksinim duymayan ve Özellikle hidrokarbon bakımından Müstakil bir üretim sistemi olan nükleer gücün Türkiye’nin üretim portföyünde yer almasını, güçte arz güvenliği açısından yararlı buluyor.
Ülgen, “Nükleer ile yenilenebilir güç kaynakları bugün prestijiyle birbirinin alternatifi değil. Yenilenebilir kaynaklarda arz günün şartlarına nazaran değişebiliyor. Daimi tıpkı randıman ile çalışan baz güç kaynakları ise doğalgaz, nükleer ve her ne kadar istemesek de kömür santralleri. Bir ülkenin güç stratejisi yapılırken bu ikisinin ortasında istikrar gözetmek ve ikisine yönelik yatırım yapmak ve kapasiteyi geliştirmek gerekiyor” diyor.
Öte yandan birçok uzman, nükleer santrallerin öbür güç kaynaklarına kıyasla Fazla değerli, imal süreçleri bakımından Fazla uzun ve tabiat ile insan sıhhati açısından tehlikeli olduğunu vurgulamaya devam ediyor.
Nükleer teknolojinin özü itibarıya riskli olduğunu, o nedenle Türkiye üzere nükleere geçiş yapan ülkelerin bu risklerin nasıl minimize edileceğine dair yol haritası geliştirmesi gerektiğini söyleyen Ülgen, “Riski azaltmanın yolu regülasyondan geçiyor. Bu regülasyonu alana yansıtacak ehil ve Müstakil idari kurumlar gerekiyor. Nükleer otoritenin hükümetten ve operatörden Müstakil olması gerekiyor” diyor.
Nükleer teknolojinin taşıdığı risk faktörleri nedeniyle dünyada birtakım ülkelerin nihayet periyotta nükleer güç santrallerini kapatmasına da dikkat çekiliyor.
Almanya geçtiğimiz haftalarda ülkedeki nihayet üç nükleer tesisini, 2011’deki Fukuşima felaketinden sonra ağırlaşan Emniyet kaygıları nedeniyle kapattı.
‘Yap-İşlet-Sahip Ol’ modeli
Geçtiğimiz aylarda Twitter hesabından yaptığı paylaşımda Foreign Policy Research Institute isimli fikir kuruluşundan Araştırma Yöneticisi Aaron Stein, Akkuyu NGS’yi şöyle tanımlıyor:
“Çoğunlukla Ruslar tarafından (ve Rusya’daki enstitülerde eğitilmiş Türk personelince) işletilen, Rus yakıt ve Rus Geri alma kararları ile Türkiye’nin güneyinde bir Rus şirketi tarafından Türk personelleriyle inşa edilen bir Rus nükleer santrali.”
“Yap-İşlet-Sahip Ol” modeli nükleer sanayisinde birinci defa uygulanıyor. Buna nazaran Akkuyu NGS, inşası tamamlandığında Türkiye’ye transfer edilmeyecek ve Rosatom denetiminde kalacak.
Projenin devreye alınmasıyla Türkiye, güç karşılığında Rosatom’a 15 Yıl boyunca kilovat saat başına 12.35 dolar sent ödeyecek. Kimi analistler bunun dünya ortalamasının 2-3 kat üzerinde olduğunu düşünüyor.
Bunun Türkiye’nin tercih ettiği model olduğunu ve tesis için Gerekli yatırımın Cerrah tarafından yapılması istendiğini söyleyen Ülgen, Rusya’nın yatırımını piyasaya satacağı elektrik üzerinden Geri alacağını belirtiyor.
Ülgen, tesisin üretim ve operasyonunun Rusya sorumluluğunda olmasını, Türkiye’ye bilgi ve teknoloji transferi bakımından yanlışsız bulmuyor.
Nitekim santralin inşaat sürecinde Türk firmaları iç edilmişken sonradan bu firmaların kontratları feshedilmiş ve bilgi transfer süreci sekteye uğramıştı.
Yüksek fiyatın devlet ve müşteriye nasıl yansıyacağına ait ise Ülgen, “Burada yatırımı yapanın yatırımını Geri kazanabilmesi için amortismanını sağlayacak bir fiyatın ortaya çıkması gerekiyordu. Bu bakımdan fiyat bugünkü toptan piyasadaki elektrik fiyatının epeyce üstünde” diyor ve ekliyor:
“Bahsedilen elektrik fiyatı hükümetler ortası muahedede Mevcut olan fiyat lakin EÜAŞ ile elektrik satın alma muahedesi şimdi sağlanmadı, orada değişikliğe gidilir mi diye izlemek gerekiyor.”
Türkiye-Rusya ilişkileri
Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgaliyle başlayan savaş, Moskova’nın dünyayla bağlarında yeni bir sayfa açtı.
Türkiye bu süreçte hem Rusya’ya uygulanan ambargoya katılmadı hem Ukrayna’ya insansız hava aracı (İHA) satmayı sürdürdü hem de Rusya ve Ukrayna tahılının Karadeniz’den inançla çıkarılması için varılan Tahıl Koridoru Mutabakatı’nda Değerli bir aktör oldu.
Akkuyu NGS iç ülkelerin gündeminde yer Meydan Aka güç projeleri, ikili münasebetler için kıymetini koruyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan geçtiğimiz aylarda Rusya Devlet Lideri Putin ile görüşerek Sinop’ta ikinci bir nükleer tesisin imaline ait müzakerelerin sürdüğünü söylemişti.
EDAM Lideri Ülgen, Akkuyu NGS için Fazla Aka bir yatırım yapan Rusya tarafında projeyi devam ettirmenin ve yatırımını Geri kazanabilmenin ehemmiyetine dikkat çekiyor.
Rusya’nın tekrar birebir yatırım modelini tercih edip etmeyeceğini sorgulayan Üngen, Ukrayna savaşından sonra Türkiye için Rusya ile iştirak yapma kararının farklı siyasi bir boyutu olduğunu düşünüyor.
BBC Türkçe için Akkuyu NGS projesinin Rusya tarafından kıymetini kıymetlendiren Rusya merkezli fikir kuruluşu Yeni Türkiye Araştırmaları Merkezi Lideri (YETAM) Yuriy Mavaşev ise “Akkuyu, Rusya’nın silinemeyeceğinin, büsbütün izole edilemeyeceğinin bütün dünyaya bir göstergesi” diyor ve devam ediyor:
“Rusya böylelikle şark ve Afrika ülkelerine yararlı olabileceğini ve bu bölgeler için Avrupa ülkeleri ve ABD ile rekabet etmeye Amade olduğunu söylüyor. Akkuyu bir nevi istikbal için bir sigorta. Kremlin, Türkiye’nin güç açısından Rusya’nın cepte olduğuna inanıyor.
“Rusya, Türkiye güç piyasasının hakikat istikamet olduğuna inanıyor. Ukrayna savaşına Karşın Rusya’nın buna benzeri projelere devam etmemesi için hiçbir Sebep göremiyorum.”
Öte yandan Ukrayna’nın Rosatom’a Türlü memleketler arası yaptırımların uygulanması talebine değinen Mavaşev, şirketin Avrupa pazarıyla bağları düşünüldüğünde geleceğinin belgisiz olduğunu söylüyor.
Güvenlik tasaları ne?
Nükleer Tersi Platform (NKP) geçtiğimiz günlerde “Akkuyu’ya Nükleer Yakıt Getirilmemeli” başlığı altında hazırladığı, Türk Tabipleri Birliği ile halk İşçileri Sendikaları Konfederasyonu iç 54 nükleer aksisi Kurum ve sivil cemiyet örgütünün imzası ile bir ileti yayımlayarak iktidara Namzet bütün siyasi partilere ihtarda bulundu.
Mesajda nükleer santrallerin barındırdığı risklere dikkat çekildi, Akkuyu NGS’de inşaat sürecinin durdurulması istenerek, “Mali açıdan Aka halk ziyanı doğursa da ‘Nükleer santralı kapatacağız’ demeyen hiçbir siyasi partiye oy vermeyeceğiz” denildi ve şöyle devam edildi:
“Nükleer santralin proje maliyeti içinde olmayan atık yakıt çubuklarının ve çalışma mühletinin bitiminde santralin bertaraf maliyetini, ekosisteme, canlılara, insan sıhhatine, tarıma, balıkçılığa verdiği ziyanların maliyetini proje maliyetine eklediğimizde projenin iptalinden doğacak ekonomik kayıp ile karşılaştırılamayacak ölçüde ekonomik ziyan önlenmiş olacaktır.”
BBC Türkçe’ye konuşan, NKP Sekreteryası Elektrik Mühendisleri Odası’ndan (EMO) Erdal Apaçık, inşası 2023’ün üçüncü çeyreğine kadar sürmesi gereken tesisteki nihayet durumu öğrenemediklerini, nükleer yakıtın Türkiye’ye getirilmesine ait hükümete yöneltilen sorularının ise yanıtsız kaldığını söylüyor.
Apaçık, “Atom Gücü Standartlarına nazaran nükleer yakıtı üreten ve Rusya’dan taşıyan kurumun akredite olması gerekiyor. Akreditasyon dokümanlarını istedik lakin verilmedi. Şimdi kamuoyuna açıklanmış şeffaf, sağlam bilgi de yok” diyor.
Apaçık, öteki yandan tesisin işler hale gelmesi durumunda oluşan nükleer atığın bertarafından Mesul olan Türkiye Güç, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu’nun (TENMAK) radyoaktif atık merkezini nerede ve nasıl kuracağının şimdi aşikâr olmadığına dikkat çekiyor.
Muhalefet ne diyor?
Millet İttifakı’nın nükleer güce yaklaşımını pahalandıran Apaçık, Kasım 2022’de CHP’nin hazırladığı “Enerjide Yeşil Dönüşüm” raporunda nükleer santrallerin üretimini durdurmaya yönelik bir İzah bulunmadığını, daha fazla teknik eksikliklerin giderilmesi istikametinde sözlerin yer aldığını söylüyor.
Öte yandan millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, 2022’de yaptığı bir açıklamada, “Önümüzdeki en Önemli tehlike Akkuyu. Endüstrici enerjiyi üç kat daha değerli kullanacak” demiş, Türkiye’nin güneş, rüzgar üzere yenilenebilir güce yatırım yapması gerektiğine vurgu yapmıştı.
Yeşil Sol Parti (YSP) ise dün yayımladığı bir İzah ile Çernobil Nükleer Kazası’nı hatırlatarak Türkiye’de de “Nükleer santrale hayır” dedi.
YSP’nin bildirisinde şunlar kaydedildi:
“26 Nisan 1986’da Çernobil nükleer reaktörünün patlamasıyla bütün Avrupa ve ülkemiz radyasyona maruz kaldı. 200 binden Çok insan radyasyon nedenli hastalıklar nedeniyle öldü. Binlerce insan ise kanserin pençesinde. Bu kabusu durduracağız. Ne Akkuyu’da ne Sinop’ta nükleer santral istemiyoruz.”
Yorum Yok