Alican Uludağ
Anayasa’nın 101’inci hususunda “Bir kimse en Çok iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir” deniyor.
Bu unsurdan hareketle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın seçimler için 14 Mayıs’ı işaret etmesi sonrası üçüncü Sefer Namzet olup olamayacağı tartışmalarını yine başladı. Lakin TBMM Lideri Mustafa Şentop ve Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı olarak 2018’de seçildiğini ve bu yılki seçimin ise ikinci olacağını belirterek Erdoğan’ın tekrar Namzet olabileceğini öne sürüyor. DW Türkçe’nin konuştuğu anayasaya hukukçuları ise Erdoğan’ın ikinci Defa Namzet olması için TBMM’nin erken seçim kararı alması gerektiğini, “Aksi durumda Namzet olamaz” yorumunu yapıyor.
Türkiye 2023 yılında adım adım Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerine giderken DW Türkçe, Cumhurbaşkanı Erdoğan özelinde yaşanan adaylık tartışmasına mercek tuttu.
2007’de iki defa seçilme sonu getirildi
Anayasa’ya nazaran 2007 yılına kadar Cumhurbaşkanı seçimi direkt TBMM tarafından yapılıyordu. Yedi yıllığına, bir kereliğine seçilen ve tarafsız bir pozisyonda olan Cumhurbaşkanı ikinci kere Namzet olamıyordu. Lakin 2007’de Abdullah Gül’ün adaylığı sürecinde yaşanan 367 krizi üzerine anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının Kamu tarafından seçilmesi uygulamasına gidildi. vazife müddeti beş yıla indirilen cumhurbaşkanına iki kere seçilme hakkı getirildi.
TBMM tarafından yedi yıllığına Cumhurbaşkanı seçilen nihayet İsim olan Abdullah Gül’ün vazife mühleti 2014’te doldu. Parlamenter sistemin uygulandığı bu devirde Erdoğan, 2014 yılında Kamu tarafından seçilen birinci Cumhurbaşkanı oldu.
Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül
Erdoğan’ın misyon müddetinin dolmasına iki Yıl kalmışken 16 Nisan 2017’de yapılan anayasa değişikliği referandumunda Başbakanlık kaldırılarak yerine Cumhurbaşkanı Hükümet Sistemi getirildi. Anayasa değişikliği kapsamında cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı, cumhurbaşkanı seçimi koşulları ise değişmedi. Anayasanın 101’inci hususunda bu durum “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları ortasından, direkt Kamu tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının misyon mühleti beş yıldır. Bir kimse en Çok iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir” halinde yer aldı.
Anayasanın 116’ıncı unsurunun üçüncü fıkrasında ise “Cumhurbaşkanının ikinci periyodunda Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir sefer daha Namzet olabilir” düzenlemesi getirildi. Bunun için TBMM’nin Üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla, yani 360 milletvekilinin seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekiyor.
2018’de ikinci Sefer Cumhurbaşkanı seçildi
2014’te beş yıllığına seçilen Erdoğan’ın misyon müddeti olağan koşullarda 2019’da doluyordu. Lakin iktidar, 16 Nisan 2017 referandumunda kabul edilen anayasa değişikliklerini hayata geçirme gerekçesiyle seçimleri bir Yıl öne çekti. Erdoğan, 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan seçimlerde Kamu tarafından ikinci Kez Cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi fiilen başlamış oldu.
Muhalefet ise artık Erdoğan’ın 2014 ve 2018 yıllarında iki defa Cumhurbaşkanı seçildiğini belirterek 2023’te üçüncü Sefer cumhurbaşkanı adayı olamayacağı görüşünü savunuyor. Başta TBMM Lideri Mustafa Şentop ve iktidar sözcüleri ise buna karşı çıkıyor.
Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te cumhurbaşkanı seçildiğini, buna İmkan veren Anayasa’nın 101’inci hususunun Nisan 2018’de yürürlükten kalktığını belirterek Erdoğan’ın yürürlükten kalkan hususa nazaran bir Kez seçildiğini savundu. Şentop, “Nisan 2018’de yeni bir unsur yürürlüğe geldi. O husus ‘İki Sefer seçilebilir’ diyor. O unsura nazaran bir Defa seçildi. İki defa seçilmeyi tekrar yürürlüğe koymuş. Bu kararın yenilenmesi Tüm vatandaşlara olduğu üzere Sayın Cumhurbaşkanı’na da tekrar Namzet olma ve seçilme hakkını iki Kez tanımıştır” değerlendirmesini yaptı.
Korkut Kanadoğlu: Adaylığı için Biricik koşul Meclis’in seçimleri yenilemesidir
Peki bahsin uzmanı olan anayasa hukukçuları Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı adaylığı tartışmasına nasıl bakıyor?
İstanbul Okan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı, Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Anayasa’nın 101’inci hususuna nazaran bir kimsenin esas olarak en Çok iki defa cumhurbaşkanı seçilebildiğini anımsattı. Bu kuralın Biricik istisnasının TBMM tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi olduğunu belirten Kanadoğlu, şöyle devam etti:
“Zira iki Kez Cumhurbaşkanı seçilen bir kişinin tekrar Cumhurbaşkanı adayı olabilmesi lakin Anayasa’nın 116. hususu uyarınca TBMM’nin en az 3/5 çoğunlukla seçimleri yenilemesine bağlıdır. İkinci devrinde olan bir Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde ise tekrar Namzet olamayacağı açıktır.”
Bazı hukukçu ve siyasetçilerin 2017 Anayasa değişikliğiyle parlamenter rejimden Öbür bir siyasal rejime geçilmesi sebebiyle Cumhurbaşkanının vazife devrinin hesaplanmasında 2018 seçimlerini baz almalarını “hatalı” olarak gören Kanadoğlu, buna ait değerlendirmesini şöyle yaptı:
“2017 Anayasa değişikliklerinde ‘parlamenter rejimin Cumhurbaşkanı’ yahut ‘başkanlık rejiminin Cumhurbaşkanı’ biçiminde ikili bir ayrıma gidilmediği üzere var cumhurbaşkanını ayrı tutacak süreksiz bir unsura de yer verilmemiştir. Gerek seçilme nitelikleri gerek vazife müddeti ve gerekse seçilme biçimine ait rastgele bir değişiklik yapılmayan Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin artırılması ya da azaltılması yoluyla vazife müddeti hududunun aşılabileceği argümanı Anayasa’ya karşı hiledir ve demokratik hukuk devleti prensibini ihlal eder.”
Kanadoğlu, cumhurbaşkanı adaylık müracaatlarına ait Kesin kararı verecek olan YSK’nın, 2018 Cumhurbaşkanı seçimi sonucuna ait birinci kararında Erdoğan’ı 13’üncü Cumhurbaşkanı olarak nitelendirdiğine, lakin 954 No’lu Kararı ile ilgili bu karardan “13’üncü” ibaresinin kaldırılmasına ve tutanağın buna nazaran düzenlenmesine karar verdiğine işaret etti. Üstelik YSK’nın bu değişikliğin münasebetini ortaya koymaktan da kaçındığını belirten Kanadoğlu, “Bu değişiklik, YSK’nın var cumhurbaşkanının Namzet olup olamayacağına ait vereceği karara dönük bir ipucu olarak görülebilir” görüşünü lisana getirdi.
Kanadoğlu, emsal bir durumun Cumhurbaşkanlığı internet sitesinin “Cumhurbaşkanlarımız” listesinde Erdoğan isminin bulunmaması ve biyografisinde kendisinden “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı” olarak bahsedilmesinde de yaşandığını belirterek “Bu Cin değerlendirmeler Anayasa’nın üstte belirtilen Aleni kararlarına karşıtlık teşkil eder. Sonuç prestijiyle var Cumhurbaşkanının tekrar Namzet olabilmesinin Biricik şartı Meclis’in seçimleri yenileme kararı almasıdır” dedi.
Şule Özsoy Boyunsuz: İki Devre sonu iktidarın kişiselleştirilmesine karşı düşünüldü
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz da cumhurbaşkanının Kamu tarafından seçilmesine yönelik 5678 sayılı ve 31 Mayıs 2007 tarihli Anayasa Değişikliği Hakkındaki kanun ile “Cumhurbaşkanının vazife mühleti beş yıldır. Bir kimse en Çok iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının Anayasa’nın 101’inci hususuna eklendiğini anlattı.
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun da 19 Ocak 2012 tarihinde düzenlemeyi motamot tekrarladığını anımsatan Boyunsuz, şöyle konuştu:
“6771 sayılı 2017 tarihli Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanunun ile cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmek gayesiyle birçok unsur yine düzenlense de 101.maddedeki vazife mühleti ve Devre sonuna ait karar motamot bırakılmıştır. Hakikaten karar 2017 değişiklikleri ile gelmediği için, doğal olarak 6771 sayılı Kanun’un münasebetinde de bu kurala ait bir açıklamaya rastlanılmamaktadır. Demek ki bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne has değildir. Özet olarak Devre müddeti hududunun 2017 prestijiyle başlayacağına ait savlar hukuken geçerli sayılamaz. Çünkü, düstur 2017 de değil 2007’de getirilmiştir.”
2017 değişiklikleri sırasında var cumhurbaşkanının bir evvelki devrinin sayılmayacağına ait bir geçiş düzenlemesinin yapılmadığını belirten anayasa hukukçusu Boyunsuz, “Yani Anayasa’da, daha Evvel misyon yapan Cumhurbaşkanları için Devre sonunun hangi tarihten başlanılarak hesaplanılacağına ait özel, süreksiz bir düzenleme bulunmamaktadır. Bahsedilen kurala ait istisna lakin bir süreksiz geçiş düzenlemesiyle getirilebilirdi. Bu yok olduğuna nazaran, geçmiş cumhurbaşkanları da dâhil bütün vatandaşlar Namzet gösterildikleri tarihte yapılacak bir hesaplamayla var karara tabidirler” dedi.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde misyon mühleti sonunun iki Devre olduğunu belirten Boyunsuz, “daha evvelki hükümet sistemlerinde yapılan vazifeler sayılmamalıdır” savına ise şu cevabı verdi:
“Görev müddeti ve yetkilerin Bir arada yenilendiği mantığına dayanan bu argümanı destekleyecek Aleni bir karar var değildir. Hiç kimse kendi akademik kanısını anayasanın Aleni kararının üstüne koyamaz. Hukuk normları okunduklarında taşıdıkları Aleni mana görmezden gelinerek yorumlanmaz. Lakin bir mana meçhullüğü halinde normun gayesi dikkate alınarak lafzının manalandırılması yoluna gidilebilir.”
“Kaldı ki; Devre mühleti hududu, Kamu tarafından seçilmiş olmanın verebileceği Güçlü tesire, iktidarın ferdileşmesi tehlikesine karşı düşünülmüştür” diyen Boyunsuz, bu sebeple de Devre müddeti hududunun cumhurbaşkanını halkın seçeceği düzenlemesiyle geldiğini kaydetti. Boyunsuz, şunları kaydetti:
“Cumhurbaşkanının Kamu tarafından seçildiği lakin yetkilerinin Fazla değiştiği birçok hükümet sisteminde misal Devre sonları mevcuttur. Başkanlık, yarı başkanlık hatta cumhurbaşkanının Kamu tarafından seçildiği parlamenter sistemlerde vazife müddetini sınırlamak, iktidarın kişiselleşmesine karşı epeyce yaygın olarak kullanılan bir formüldür. Bir hükümet sisteminde Gerekli olup öbüründe Gerekli olmayan bir düzenleme olarak görülemez. İki Devre kuralının Biricik istisnası ise AY 116/3.md ile getirilmiştir. Kendi iradesi dışında seçimler yenilenirse ve cumhurbaşkanı da ikinci devrindeyse bir defa daha seçimlere katılabilir.”
Boyunsuz, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihli kararıyla rastgele geçiş kararı konulmadığı takdirde iki Devre kuralının eski ve yeni cumhurbaşkanları için hem bir hak hem de bir misyon sonu olduğunu Kuşku götürmeyecek formda tespit ettiğini kaydetti.
Necmi Yüzbaşıoğlu: Cumhurbaşkanının legalliği için Namzet olmamalı
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu da Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı adaylığı konusunda iki yorumun öne çıktığını kaydetti. Anayasanın 101’inci unsurunun Biricik başına temel alınması durumunda Erdoğan’ın tekrar Namzet olamayacağını belirten Yüzbaşıoğlu, “Buna lafzi/sözel yorumdur. Bir kimse dediğine nazaran, evvelce Cumhurbaşkanı olanlar da bu kurala tabidir. Anayasa değişikliği yapıldığı sırada misyondaki Cumhurbaşkanı için Ahenk kararı konulması gerekirdi. Esasen anayasa koyucu, anayasaya süreksiz karar de koymamış. Bu maddeyi okursanız Fazla açık” dedi.
İkinci yorumun ise statü hukuku olduğuna işaret eden Yüzbaşıoğlu, buna nazaran Erdoğan’ın yine Namzet olabileceği görüşünün savunulduğunu belirtti. 2007’deki anayasa değişikliğinde Cumhurbaşkanına ait Ant dış Tüm unsurlarının değiştirildiğini belirten Yüzbaşıoğlu, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Eskiden tarafsız Cumhurbaşkanı statüsü vardı. Yetkisiz, sorumsuz, hakem sıfatında bir Cumhurbaşkanı misyon yapıyordu. 2007’deki değişiklikle Bir arada yeni bir statü geldi. Münasebetiyle nereden baktığımıza bağlı. Bunu yeni bir sistem olarak kabul edersek, 5+5’tir vazife müddeti. Parlamenter sisteminin tarafsız cumhurbaşkanı sıfatıyla, halkın seçtiği Cumhurbaşkanı statüsü farklı. 2007’yi yeni statüyü kabul edebilir.”
“Cumhurbaşkanı tekrar Namzet olabilir” denildiğinde bu bahiste bir münakaşa yaşanacağını anımsatan Yüzbaşoğlu, “Bu da Cumhurbaşkanının yasallığı açısından münakaşa yaratacaktır. tekrar seçilebilir Fazla rahat söylenebilecek bir yorum değildir. Anayasaya karşıtlık telaffuzunun doğruluk hissesi var. Bu türlü bir münakaşa kabul edilebilir değil Cumhurbaşkanının yasallığı açısından. Cumhurbaşkanının durumunu en küçük tartışmaya açmaması gerekir. Bu nedenle Cumhurbaşkanının yine Namzet olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı.
Yüzbaşıoğlu, “statü hukuku” açısından mevzuya bakıldığında ise Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihli bir kararını Örnek gösterdi.
AYM’nin Gül periyodundaki misyon hududu kararı
Yüzbaşıoğlu’nun işaret ettiği karara göre Abdullah Gül, 2007’de yürürlükte olan anayasaya nazaran bir seferliğine yedi yıllığına Cumhurbaşkanı seçildi. Lakin kısa mühlet sonra anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halkın seçmesi ve misyon müddetinin beş yıla düşürülerek iki kere seçilmesinin önü açıldı. Fakat o Devre TBMM’de kabul edilen Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu’nun süreksiz 1’inci hususuyla “11’inci Cumhurbaşkanı’nın misyon müddeti yedi yıldır. 31 Mayıs 2007 tarihli ve 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Kimi Hususlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten Evvel seçilen Cumhurbaşkanları, iki kere seçilememeleri kuralı dâhil Anayasa’nın değişiklik öncesi kararlarına tabidir” kararı getirildi. Böylelikle Abdullah Gül’ün ikinci Sefer adaylığının önü kapatılmak istendi. Anayasa Mahkemesi, açılan iptal davasında Gül’e ikinci Kez seçilme yasağı getiren kuralı iptal etti. Mahkeme, Cumhurbaşkanı’nın vazife mühletinin 5 yıla düşürülmesine rağmen Gül’ün misyon müddetinin de eski düzenlemeye nazaran yedi Yıl olduğunu kabul ederek “11’inci Cumhurbaşkanı’nın misyon müddeti yedi yıldır” kararının iptal talebini reddetti.
Yüzbaşıoğlu, AYM’nin Abdullah Gül periyodundaki kararında tekrar seçilme konusunda yedi Yıl “statü hukuku”nun uyguladığını kaydederek “Böylece Abdullah Gül’ün önünü açan bir karar verdi” dedi. Yüzbaşıoğlu, “Statü yorumu, halk hukuku statü hukukudur. Bir teminattır. lakin yani bir kimse dediğine nazaran, anayasanın kararına bakarım, evvelce de seçileni süreksiz kararla bunu farklı tutmadığına nazaran iki Sefer seçilemez kuralına tabidir. Namzet olamaz diyebilir. İki ihtimal de var. Fakat bu türlü bir tartışmanın içinde Cumhurbaşkanının Namzet olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı. Yüzbaşıoğlu, iki Devre sınırlamasının bir gayesi olduğunu, uzun süren iktidarların kirlendiğini, kibirlendiğini, yozlaştığını ve mental zehirlenme yaşadığının bilimsel çalışmalarla ispatlandığını vurguladı.
Yorum Yok