Etrafındaki diplomatik tecridi yavaş yavaş kıran Suriye idaresi Arap sokağındaki savaşı kazandı. Arap Birliği 12 Yıl ortadan sonra Suriye’nin kurucusu olduğu tertip içindeki koltuğunu iade etti.
14 Nisan’da Cidde, 1 Mayıs’ta Amman’da yapılan ön müzakerelerin akabinde 7 Mayıs’ta Kahire’de düzenlenen dışişleri bakanları toplantısında Suriye’nin Arap Birliği Meclisi’nin yanı Dizi bütün kurumsal çalışmalara iştirakinin önü açıldı.
Devlet Lideri Beşşar el Esad isterse 19 Mayıs’ta Riyad’da düzenlenecek başkanlar tepesine katılabilecek.
Suriye’nin üyeliği 16 Kasım 2011’de Kahire’deki dışişleri bakanları toplantısında askıya alınmış, ülkenin koltuğu 24 Mart 2013’te Doha’daki tepede Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu’na verilmişti.
14 Nisan’daki Cidde toplantısının akabinde Katar, Suriye’nin dönüşünü bloke eden tavrında ısrar ederken Kuveyt, Fas, Yemen ve Mısır’ın itirazları olduğu öne sürülmüştü. Bunlar ortasında Şam’la bağlantılarını geliştiren Mısır’ın tavrı pek anlaşılır değildi. Mısır’ın tereddütleri muhtemelen Körfez’den gördüğü ‘mali’ ilginin Suriye’ye kayma ihtimalinden kaynaklanıyordu.
Suriye’ye yeşil Fer yakan, Kahire buluşmasının akabinde, Katar ülkenin siyasi tavrına tekrar açıklık getirdi:
“Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşü konusundaki bölgesel uzlaşıya Karşın Katar’ın Şam ile olağanlaşma konusundaki tavrı değişmedi.”
Ancak Doha idaresi de bu kararın Şam’da siyasi tahlile yönelik dönüştürücü bir tesir yaratması umuduna sığınıyor.
Suriye’ye kapıların yine açılması konusunda öncü Çaba Şam’daki elçiliğini 2018’de devreye sokan Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) aitti.
Arap ülkelerinin kritik eşiği aşması ise nihayet birkaç ayda Suudi Arabistan’ın tavır değişikliği sayesinde oldu.
Suudilerin nisan başında Çin’in arabuluculuğunda İran’la uzlaşması Riyad-Şam ortasında köprülerin tekrar kurulmasını kolaylaştırdı. Yakalanan Olumlu ivmeyle Suriye’yi 19 Mayıs’taki doruğa taşıyacak süreç süratlice olgunlaştı.
Ayrıca sarsıntının siyasi fay sınırlarını da kırdığını hatırlatmak gerekiyor.
Parola “Adıma karşı adım” lakin Esad’ın atacağı adım meçhul
Normalleşme sürecinin yönetiminde Ürdün’ün ABD ve Rusya’ya önerdiği ‘adıma karşı adım’ yaklaşımından ilham Meydan bir yol haritası öne çıkıyor.
Fakat bir mühlet öncesine kadar BM Emniyet Konseyi’nin 2254 sayılı kararına nazaran siyasi tahlilin bulunması, bu minvalde yeni anayasanın hazırlanıp adil ve şeffaf seçimlerin yapılması, mültecilerin itimat içinde Geri dönüşlerinin sağlanması, siyasi tutukluların bırakılması ve muhaliflere takip edilmeyecekleri teminatının verilmesi üzere ön şartlar masadayken bu gayeler diplomatik angajmandan sonraya bırakılıyor. Yani ön şartı beklentiye çeviren bir esneme yaşanıyor.
Esasen Suriye’nin yine inşa ve toparlanma için olağanlaşmaya olan muhtaçlığı had safhada olsa da bunun için Ödün verdiğini gösteren bir bilgi yok.
Daha Evvel El Ahbar gazetesi, Esad’ın Şam’a gelen arabuluculara “Arap kanının dökülmesine ortak olan ülkeleri affetme hakkına sahip olan Suriye’dir. Suriye’nin İç durumu hakkında rastgele bir ülkeyle görüşmeye Amade olduğunu düşünmek yanlış olur, çünkü İç problemleri rastgele bir biçimde müzakereye etmeye yer yok” dediğini aktarmıştı.
El Mayadin’e nazaran de Esad, konuklarına, Arap Birliği’ne dönmek için yanıp tutuşmadığını Ama ön kaide olmadan ikili alakaları sisteme sokmaya Amade olduğu iletisi vermişti.
Gelişmeler “Esad bedel ödemeden asla” diyen kanatlar için düş kırıklığı manasına geliyor.
Normalleşmeye iten bölgesel ve memleketler arası koşullar
Suriye krizine iç olmuş aktörlerin ön şartları bir kenara bırakıp Şam’la köprüleri yine kurmasının altında pek Fazla Öğe yatıyor.
Arap ülkeleri ortasında Suriye’ye karşı yaptırım ve tecrit siyasetiyle Sonuç alınamadığı kanaati giderek yaygınlık kazandı. Sonuçta Esad idaresi ülke toprakları üzerinde tam hakimiyetini tesis edemese de yenilmedi. Ayrıyeten tecrit ve yaptırım siyaseti Suriye’yi İran’dan uzaklaştırmadığı üzere tam karşıtı siyasi, askeri ve ekonomik veçheleriyle bağımlı hale getirdi.
Ürdün Hükümdarı Abdullah’ın artık Öbür bir yolun denenmesi konusundaki önerisi 18 Şubat’ta Münih Emniyet Konferansı’nda Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan tarafından dillendirilince yankı uyandırdı. Tekrar de ABD’nin Sezar Yasası ile dayattığı yaptırımlar müttefiklerinin Şam’la alakaları olağanlaştırmasının önündeki en Aka engeldi. Amerikan tavrında da bir yumuşama not ediliyor.
Amerikan belirleyiciliğini ya da caydırıcılığını azaltan bir sıra gelişme sıralanabilir:
İran ya da ilintili milis güçlerinin Suudi Arabistan ve BAE’yi maksat Meydan taarruzları karşısında ABD’nin muhafaza taahhüdü işe yaramadı.
Biden idaresinin Cemal Kaşıkçı cinayetinden Dolayı Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’a parmak sallayıp alakaları gözden geçirme kelamı Aksi tepti.
Suudiler Rusya ve Çin’le ilgileri artırarak paydaşlığın alternatifsiz olmadığını gösterdi. Aralık 2022’de Riyad’da düzenlenen Çin-Arap doruğu onlarca Yıl Evvel Amerikalıların Suudilerle petrol, dolar ve Emniyet ayakları üzerine kurduğu paydaşlık modelinin miadının dolduğuna işaret ediyordu.
Çin, Orta Doğu’da iktisat yüklü stratejisine diplomasi boyutu katarak Amerikan hegemonyasında gedik açtı. Pekin’in iki ülkeyi barıştırması beklenmedikti ve Amerikalıları Aksi köşeye yatırdı. halbuki Amerikan nüfuz oyunu İran-Suud hasımlığı üzerine heyetiydi.
Suudiler bölgede tansiyonlar sürdüğü surece 2030 Vizyonu ile belirlenen yatırım ve kalkınma amaçlarına ulaşamayacağını ayrım etti.
Suudiler artık ABD karşısında 11 Eylül 2001 hücumlarının bindirdiği kamburu sırtlarında taşımıyor. Araplar ortası problemleri geriletecek yeni bir sürece öncülük etmenin Suudilerin liderliğini pekiştireceği de hesaba katılıyor.
Rusya’yı tecrit ve cezalandırma siyaseti ortaklar ortasında Özellikle OPEC+ platformunda karşılık bulmadı.
Türkiye’nin Moskova’da kurulan dörtlü masayla Şam’la mutabakatı Arap cephesinde bir rekabet tesiri yarattı. Şam’la erken barışanın bu ülkenin geleceğinde daha Çok Laf sahibi olacağı değerlendirmesi öne çıktı. Ankara-Şam münasebetlerinin olağanlaşması halinde Suriye’ye kuvvetli bir soluk borusu açılacağı ve geride kalan Arap Birliği’nin açılımının değersizleşeceği öngörüsü dikkate alındı.
Bir tarafta Suriye kaynaklı uyuşturucu trafiği Körfez ülkelerini zorlamaya başlarken öbür tarafta Ürdün ve Lübnan’daki Suriyeli mülteciler sorunu daha Çok ötelenemez hale
ABD kendi kartlarını yine karma gereği duyuyor
Araplar ortasındaki değerlendirmeler, ABD’ye gidişatın önünde durmanın yeterli bir Fikir olmadığı bildirisi veriyor.
Amerikan itirazına Karşın Şam’la normalleşmede ısrar edenler şimdiye kadar izlenen siyasetin başarısızlığına değinip “Arap rolünü hayata geçirme” gereksinimi üzerinde duruyor.
Arap rolünün devreye sokmanın yolu evvela diplomatik ilgi, insani yardımlar ve Suriye’yi Arap Birliği’ne döndürmekten geçiyor. Bu angajman siyasi tahlil yollarını destekleme, ülkenin toprak bütünlüğünü sağlama, terör örgütlerinin varlığını bitirme ve yabancı müdahalelere nihayet Eda gayeleriyle formüle ediliyor.
Bu amaçların muhataplarından biri üç askeri harekâtla Suriye’nin kuzeyinde muhakkak modülleri Denetim eden Türkiye, Öteki ülkenin şimal doğusunda 900 asker bulundurup Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) destekleyen ABD.
Ayrıca Moskova masasının başarılı olması halinde Fırat’ın doğusundaki Amerikan varlığına karşı Rus ve Türk baskısının artacak olması ABD’yi Arap rolü konusundaki inisiyatife Talih vermeye zorluyor. Türkiye-Suriye olağanlaşması SDG’nin bitirilmesi maksadına nazaran şekillenirken Arap olağanlaşması potansiyel olarak bu gücün Suriye ordusuna sokulması gayretlerini kolaylaştırabilir.
Bölgesel müttefiklerle alakaları tekrar ele alma gereği duyan Biden idaresinin bu kritik dönemeçte Ulusal Emniyet Danışmanı Jake Sullivan’ı Riyad’a göndermesi kıymetli.
Arap Birliği’ne dönüşün ikili ilgilere tesiri ne kadar olur?
Kahire’de belirlenen amaçlara yönelik tesirli adımlar atılabilir mi? Bunu kestirmek sıkıntı. Kararların uygulanmasını denetlemek üzere Ürdün, Suudi Arabistan, Irak, Lübnan ve Mısır’ın iştirakiyle bir komite oluşturulacak. Bu komitenin hazırlayacağı raporlara Müsait olarak yol haritası belirlenecek.
Arap Birliği pratikleri sürecin dağınık ve uzun olacağını söylüyor. Ancak Suriye kararının diplomasi alanına tesirleri kaçınılmaz olabilir. Arap Birliği genel Sekreteri Ahmet Ebu Geyt “Suriye’nin eski haline dönmesi Arap ülkeleri ile Suriye ortasındaki münasebetlerin olağanlaştığı manasına gelmiyor. Bu her bir ülkenin kendi vereceği bir karardır” dese de Suriye’nin birliğe dönüşü Arap ülkelerinin ikili ilgileri geliştirmesinin önünü açabilir. nihayet birkaç ayda artan diplomatik temaslar genişleyebilir.
2011’den itibaren birkaç sefer Rusya ve İran’ı ziyaret eden Esad martta BAE ve Umman’da ağırlanmıştı. Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad ise Mısır, Tunus, Ürdün, Cezayir ve Suudi Arabistan’a ziyaretlerde bulundu.
Diplomatik temaslar artsa da olağanlaşmanın tekrar inşanın önünü ne kadar açacağı belgisiz. Sığınmacıların dönüşünü kolaylaştıracak kimi yatırımlar insani yardım çerçevesinde ele alınıyor ancak ABD ve AB’nin yaptırımları Tüm bunların önünde fren görevi görüyor. Arap Birliği üyeleri yaptırımları aşındırmayı ne kadar göze alabilir? Ya da ABD bu akışın önünde ne kadar durabilir?
Kuşkusuz ABD de bu olağanlaşmanın Şam’da tavır değişikliğine Yardımcı olmasını ve İran’ın geriletilmesini bekliyor. 3-4 Mayıs’ta İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Suriye ziyaretinde stratejik paydaşlığın ekonomik işbirliği mutabakatlarıyla teyit edilmesi ABD’nin birincil beklentisinin kolay kolay karşılık bulamayacağını gösteriyor. Arapların Suriye’den Önemli karşılık alarak bu adımı çıkarımı aldatıcı olabilir.
Muhalifler için ‘ölüm’
Muhalifler ise bir tarafta Türkiye’nin diğer tarafta Arapların Şam’la olağanlaşma uğraşlarını Hayal kırıklığı içinde izliyor. Arap Birliği’nin adımı muhalif güçler açısından yeni bir hezimete işaret ediyor.
Hali hazırda İstanbul, Riyad, Doha ve Kahire merkezli muhalif kümeler lakin finansörleri sayesinde Astana ve Cenevre süreçlerinde Mevcut olabilmişti. Krizin birinci yıllarında Türkiye ve Ürdün muhalif güçlerin eğitilmesi ve donatılmasında iki Kıymetli çizgi olarak kullanılırken Suudi Arabistan ve Katar üzere Körfez ülkeleri sürecin finansmanında yer almıştı.
Suudi-Emirlikler ikilisi ile Türkiye-Katar ekseni ortasındaki ayrışmalara ilaveten 2014’te ABD’nin, 2015’te Rusya’nın ve 2016’da Türkiye’nin direkt alana intikali vekalet savaşının Gaye ve araç bütünlüğünü bozmuştu. Tekrar de Şam’a karşı diplomatik tecrit ve yaptırımlar onların elindeki en Aka kozdu.
Muhaliflerin müzakere komitesi Lideri Bedir Camus, kendisinden beklenen hiçbir şeyi yerine getirmeden Suriye’nin Arap Birliği’ne döndürülmesini “Suriye halkının isteklerinin tehlikeli formda gözardı edilmesi” ve “siyasi sürecin öldürülmesi” olarak niteledi.
Belli ülkelerden himaye görmeye devam etseler de olağanlaşma süreci muhalifleri Kıymetli ölçüde denklemden düşürebilir.
Yorum Yok