Fehmi Koru*
Bugün bu sayfaya bir konuk alacağım. konuk Anayasa Mahkemesi lideri Zühtü Arslan. Anayasa Mahkemesi’nin 61. kurum yıldönümü vesilesiyle düzenlenen merasimde, devlet ricalinin önünde, dün, tarihi bir konuşma yaptı anayasa profesörü unvanı da bulunan Zühtü Arslan ve ben de o konuşmayı burada sizlerle paylaşmaya karar verdim.
Devlet geleneğimizde, her devirde, ‘devlet adamlarına nasihatler’ genel başlığı altına girebilecek seviyede ve Değerli örnekleri Koçi Beyefendi, Defterdar Sarı Mehmet Paşa‘ya ilişkin ikazlar olan fikir paylaşımları vardır. Tıpkı seviyede bir İkaz olarak gördüm Anayasa Mahkemesi liderinin konuşmasını.
Lafı hiç uzatmadan konuşmanın metnini Anayasa Mahkemesi sitesinden alarak sunuyorum:
Sayın Cumhurbaşkanım,
Değerli Konuklar,
Anayasa Mahkemesinin 61. kurum yıldönümü vesilesiyle düzenlediğimiz merasime güzel geldiniz, Onur verdiniz. Sizleri en Samimi hislerimle, hürmetle selamlıyorum.
Bu Yıl Cumhuriyet’imizin yüzüncü yılını kutluyoruz. Bu nedenle düzenlediğimiz sempozyumun konusunu “Yüzüncü Yılında Cumhuriyet ve Anayasa Yargısı” olarak belirledik. Bu kapsamda Anayasa Mahkemesi kararlarından hareketle Cumhuriyet‘in anayasal kimliği üzerine kimi değerlendirmeleri sizlerle paylaşmak istiyorum.
Öncelikle belirtmek gerekir ki her anayasanın Vakit ve yer içinde oluşan, gelişen ve yaşayan bir kimliği vardır. Bir milletin geçmişi ve bugünü ortasındaki etkileşim, kırılmalar ve süreklilikler bu kimliğin şekillenmesinde tesirli olmaktadır. Öbür bir tabirle anayasal kimlik başta anayasayı yorumlamak ve uygulamakla vazifeli anayasa mahkemeleri olmak üzere hukukî ve siyasal aktörlerin kararlarıyla şekillenmekte, toplumsal muhtaçlıklar ve gelişmeler dikkate alınmak suretiyle Daimi yenilenmektedir.1
Bu bağlamda Türk anayasa kimliğinin en belirleyici niteliği hukuk devletidir. Anayasa’nın Başlangıç kısmı ile 2. ve 14. unsurlarını Bir arada okuduğumuzda Cumhuriyet’in öbür vasıflarının tıpkı vakitte hukuk devletini nitelediklerini görürüz. Buna nazaran Türkiye Cumhuriyeti, ulusal egemenliğe, kuvvetler ayrılığına, adalete ve insan haklarına dayanan demokratik, laik ve toplumsal bir hukuk devletidir. Esasen Anayasa’nın kalan kısmı bir manada bu cümlenin hatta hukuk devleti unsurunun açıklaması mahiyetindedir.
Anayasa Mahkemesi de hukuk devletini Anayasa’nın anne prensibi olarak belirlemiştir. Mahkemeye nazaran hukuk devleti Anayasa’nın bütün hususlarının yorumlanması ve uygulanmasında göz önünde bulundurulması Mecbur olan bir unsurdur.2
Bu bağlamda Türkiye Cumhuriyeti tıpkı vakitte toplumsal bir hukuk devletidir. Asırlar Evvel Ünlü düşünür Fârâbi, faziletli ya da Dava devletin insanın memnunluğunu sağlayan devlet olduğunu belirtmiştir.3
Anayasa’nın 5. hususu uyarınca bireylerin ve toplumun refah, huzur ve memnunluğunu sağlamak, bu maksatla toplumsal hukuk devleti ve eşitlik unsurlarıyla bağdaşmayan pürüzleri kaldırmak devletin misyonları ortasındadır. Anayasa Mahkemesine nazaran de bireylerin refah ve memnunluğunu sağlamaya yönelik olarak toplumsal devletin herkes için insan haysiyetine yaraşır taban bir hayat seviyesini gerçekleştirmesi gerekmektedir.4
Sayın Cumhurbaşkanım,
2010 anayasa değişikliğiyle hukuk sistemimize giren ferdi müracaat, insan haklarına dayalı hukuk devletinin daha tesirli halde hayata geçirilmesine hizmet etmektedir. Bu kapsamda ferdi müracaatın on yılı aşan uygulaması, Cumhuriyet’in niteliklerinin hak eksenli bir yaklaşımla yorumlanmasına Fazla Değerli katkılar yapmıştır.
Bu katkının en bariz örneğini laiklik prensibinin yorumunda bulabiliriz. Anayasa Mahkemesi kararlarında bu unsurun hâkim olduğu bir hukuk sisteminde dinî tercihler ve bunların şekillendirdiği Ömür biçiminin devletin müdahalesi dışında fakat muhafazası altında olduğu belirtilmektedir.5 Mahkememiz, hak eksenli laiklik yorumuyla bir yandan avukatın başörtülü olduğu için duruşma salonundan çıkartılmasını, öteki yandan da gayrimüslim bir azınlık cemaatinin dinî başkanının seçimine devlet tarafından müdahale edilmesini din özgürlüğünün ihlali olarak görmüştür.6
Öte yandan Anayasa Mahkemesi sıklıkla demokratik hukuk devleti terkibini kullanarak günümüzün geçerli demokrasi anlayışı olan anayasal demokrasiye vurgu yapmaktadır. Anayasa’nın Başlangıç kısmında egemenliğin kayıtsız kuralsız Türk Milletine ilişkin olduğu lakin egemenliği millet ismine kullanmaya yetkili kılınan hiçbir şahıs yahut kuruluşun hürriyetçi demokrasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk nizamının dışına çıkamayacağı belirtilmiştir.7
Kuşkusuz hürriyetçi demokrasinin gereklerinden biri ve tahminen de en kıymetlisi Temel hak ve hürriyetlerin garanti altına alınmasıdır. “Demokratik anayasanın temeli özgürlüktür.” kelamıyla Aristoteles bundan yaklaşık 2.500 Yıl Evvel demokratik rejimlerin istikametini belirlemiştir.8
Bilindiği üzere demokratik anayasalar temel olarak özgürlükleri korumak hedefiyle, egemenliği kullanan güçlerin ayrılmasına ve sonlandırılmasına yönelik anayasal unsur ve kurallara yer vermişlerdir. Hakikaten Anayasa Mahkemesi kararlarında vurgulandığı üzere Anayasa’da yer verilen kuvvetler ayrılığı unsurunun gayesi yetki aşımlarının ortaya çıkmasını ve Temel hakların ihlal edilmesini engellemektir.9
Sayın Cumhurbaşkanım,
Cumhuriyet’in herkesin eşit ve Özgür bireyler olarak kendilerini ilişkin hissettikleri demokratik bir hukuk devleti olarak yoluna devam etmesi hepimizin ortak amacıdır. Bu maksadın tam olarak gerçekleşmesinin biri toplumsal, Öteki de hukukî ve siyasal düzlemde olmak üzere iki Temel koşula bağlı olduğunu düşünüyorum.
Öncelikle toplumsal seviyede bizim üzere olmayanlarla, bizden farklı düşünen ve yaşayanlarla sağlıklı bir bağlantı kurmak durumundayız. “Öteki” olarak gördüklerimizin ontolojik varlığını kabul etmedikçe bu sağlıklı bağlantıyı kurma imkânı da yoktur. Kendimize hak gördüğümüzü “öteki”ne de hak görerek, adaleti ve özgürlüğü yalnızca kendimiz için değil öbürleri için de isteyerek, farklılıklarımızla birarada yaşamanın iklimini daima Bir arada oluşturmak zorundayız.
Diğer yandan demokratik Cumhuriyet’in geleceği hukukî ve siyasal düzlemde kuvvetler ayrılığı unsurunun ve bu kapsamda yargı bağımsızlığının tam manasıyla hayata geçirilmesine bağlıdır. Belirtmek gerekir ki hangi hükûmet sistemi benimsenmiş olursa olsun demokratik anayasalarda yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını koruyacak Özel düzenlemelere yer verilmiştir.
Anayasa’mızın “Mahkemelerin bağımsızlığı” kıyı başlıklı 138. hususunda, yargıçların vicdani kanaatlerine nazaran karar verecekleri, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve yargıçlara -tavsiye ve telkinde bulunmak dâhil- hiçbir surette müdahale edilemeyeceği ve mahkeme kararlarının geciktirilmeksizin yerine getirileceği belirtilmektedir. Bu hâliyle 138. hususa demokratik hukuk devletinin sigortası diyebiliriz.
Bu maddeyi yorumlayan Anayasa Mahkemesine nazaran, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı hâkimin çekinmeden ve tasa duymadan, rastgele bir Hariç tesir altında kalmadan, tarafsız tavırla ve özgürce karar verebilmesini gerektirmektedir.10 Bu da yargıçlar için coğrafik teminat üzere birtakım anayasal ve yasal garantilerin yanında, sağlam bir Benlik ve kirlenmemiş bir yargısal vicdanla mümkündür.
Esasen anayasal kimliğin birçok ögesi üzere yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı prensibi de yeni değildir. Laf gelimi birinci anayasamız olan Kanun-i Esasî’deki “Mahkemeler her türlü müdahelâttan azadedir.” (mad. 86) kararıyla yargı bağımsızlığı teminat altına alınmıştır.
Meşrutiyet Dönemi’nde bu kararın uygulamasını şahsen yaşayarak gören bireylerden biri Namık Kemal’dir. meşhur şair, yazılarında devletin devamının ve halkın bahtiyar olmasının yolunun adaletten geçtiğini Anlatım eder. mesela bir şiirinde şöyle der: “Bulunmazsa eşitlik milletin efrâdı beyninde, Geçer bir gün tabana arşa çıksa pâye-i devlet.”
Kısacası, adaletin olmadığı yerde devletin payesi yahut gücü arşa çıksa bile bir gün yerle bir olur. Namık Kemal, adaletin sağlanmasının birinci kaidesinin yargı bağımsızlığı ve hâkim teminatı olduğunu belirtmiştir.11
Ancak Namık Kemal, adaletin ve yargı bağımsızlığının aslında telaffuz değil bir aksiyon sorunu olduğunu tutuklu yargılandığı bir davada Deneme etmiştir. Bunu ona öğretecek olan da birkaç Yıl Evvel yazdığı mektupta kendisinden “nebbâş” yani “mezar soyguncusu” diye bahsettiği İstinaf Mahkemesi Lideri Abdüllatif Suphi Paşa’dan oburu değildir.
Duruşma ağır bir İlgi altında gerçekleşir. Yapılan telkinlerin de tesiriyle, başta Namık Kemal olmak üzere Çabucak herkes mahkûmiyet kararı beklemektedir. Lakin beklenenin bilakis, Namık Kemal’i hürriyetine kavuşturan bir karar verilmiştir.
Mahkeme Lideri Suphi Paşa akşam konutta kızı bu kararı verirken korkup korkmadığını sorduğunda, bütün vakitlerin yargıçlarına unutulmaz bir ders niteliğinde olan şu karşılığı vermiştir: “Yarın Hünkârın da, benim de huzuruna çıkacağımız bir hâkim vardır ki, yalnız ondan korkarım!”12
Sayın Cumhurbaşkanım,
Anayasal kimliğimizi oluşturan bütün bu unsur ve pahaların en Aka garantilerinden biri Müstakil ve tarafsız yargıdır. Bu nedenle demokratik hukuk devleti olarak Cumhuriyet bizden yargı alanında da Mustafa Kemal Atatürk’ün sözüyle “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür” yargı mensupları ister.
Diğer yandan ferdî müracaat üzere Cumhuriyet’in hukuk alanındaki kazanımlarını ve insan haklarına dayanan devlet olma niteliğini korumak için egemenliği kullanan kurumların Amel birliği içinde olması bir zorunluluktur. Hakikaten Anayasa Mahkemesine nazaran kuvvetler ayrılığı prensibi erklerin birbirleriyle kontaksız bir halde çalışmalarını değil tersine Anayasa’nın Başlangıç kısmında belirtildiği üzere “medeni bir işbölümü ve işbirliği” içinde çalışmalarını gerektirmektedir.13
Kurumsal “iş birliği”, bilhassa ferdî müracaatın tesirli bir hak arama yolu olarak varlığını devam ettirmesi ve bu suretle Temel hak ve özgürlüklerin daha yeterli korunabilmesi bakımından hayati derecede kıymetlidir. Çünkü Amel birliği yoluyla kişisel müracaatın objektif tesiri hayata geçirilmediği takdirde, artan müracaat sayısını azaltmak ve ihlalleri önlemek Mümkün olmayacaktır.
Her vesileyle belirttiğimiz üzere kişisel başvuruyu başarılı formda uygulamanın en tesirli yolu ihlallerin kaynağını kurutmaktır. Bunun için Anayasa Mahkemesince ihlale neden olduğu tespit edilen kanun kararlarının idari yahut yargısal kararların hızla ortadan kaldırılması, bu suretle yeni ihlallerin önlenmesi gerekmektedir.
Bu noktada Anlatım etmek gerekir ki Anayasa Mahkemesi hem norm kontrolünde hem de kişisel müracaatta kendisine verilen vazifeleri yerine getirirken Anayasa ile çizilen yetki haritasının dışına çıkmamaya İtina göstermektedir. Bu manada Mahkememiz ne yargısal aktivizme tevessül etmekte ne de anayasal ve yasal yetkilerini kullanmaktan imtina ederek kendini sınırlamaktadır.
Sayın Cumhurbaşkanım,
Değerli Konuklar,
Hiç kuşkusuz bütün yargı kararları üzere Anayasa Mahkemesi kararları da eleştirilebilir. Dahası eleştirilmelidir çünkü tenkidin olmadığı yerde yargısal içtihadın gelişmesi Muhtemel değildir. Bu bağlamda kararlarımızı okuyup tahlil eden ve böylelikle bize ayna tutan tenkitlerden faydalanıyoruz. Bunu yapanlara da nitekim müteşekkiriz.
Bununla Birlikte Özellikle kişisel müracaatta verilen kararları içtihat bütünlüğünden soyutlamak suretiyle bunlarla ilgili olarak yüzeysel halde yapılan genellemelerden fayda sağlanmayacağını bilmek gerekir. Birebir formda birden fazla Kez hakikat düzgün okumadan en hisli ve teknik bahislere dair kararları bile 140 karakterle yorumlamaya çalışanların da Temel hakların korunmasına yönelik içtihadın gelişimine rastgele bir katkısı olamamaktadır.
Ayrıca kararları eleştirmek yerine kararlara imza atanları gaye alan, insaf ve izanla bağdaşmayan, nihayet analizde ferdî ve kurumsal prestiji zedelemeye yönelik ithamların da hiçbir yararı yoktur. Bilakis Anayasa Mahkemesine ve mensuplarına yapılan ağır akınlar toplumun yargıya inancını sarsarak en Çok demokratik hukuk devletine ve onu korumakla vazifeli olan yargıya ziyan vermektedir.
Bu vesileyle her türlü aksiliğe ve zorluğa Karşın Aka bir fedakârlıkla misyon yapan başkanvekillerimize, üyelerimize, raportörlerimize ve bütün çalışanlarımıza şükranlarımı sunuyorum. Emeklilerimizden geçtiğimiz Devre içinde vefat edenlere Allah’tan rahmet, hayatta olanlara da sıhhat ve afiyet diliyorum.
Son olarak kurum yıldönümü nedeniyle düzenlediğimiz sempozyumun başarılı ve verimli geçmesini temenni ediyorum. Celse liderlerine, bütün konuşmacılara, iştirakçilere ve sempozyumun düzenlenmesinde emeği geçen herkese katkılarından Dolayı teşekkür ediyorum.
Bu his ve kanılarla, törenimizi teşriflerinizden Dolayı hepinize bir Kez daha şükranlarımı sunuyor, sıhhat ve afiyet diliyorum.
Zühtü ARSLAN
Anayasa Mahkemesi Başkanı
________________________________________
1 Bu bahiste bkz. Gary Jeffrey Jacobsohn, Constitutional Identity, (Cambridge: Harvard University Press, 2010).
2 Kenan Kalkan [GK], B. No: 2018/36174, 15/2/2023, § 48.
3 Farabi, Ülkü Devlet, 9. Baskı, Çev. A. Arslan, (İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2020), s.98
4 AYM, E.2022/51, K.2022/94, 20/07/2022, § 17.
5 AYM, E.2012/65, K.2012/128, 20/9/2012.
6 Bkz. Tuğba Arslan [GK], B. No: 2014/256, 25/6/2014; Levon Berç Kuzukoğlu ve Ohannes Garbis Balmumciyan [GK], B. No: 2014/17354, 22/5/2019.
7 AYM, E.2018/81, K.2021/45, 24/06/2021, § 34.
8 Aristoteles, Siyaset, 16. Basım, Çev. M. Tunçay, (İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014), s. 220.
9 AYM, E.2006/113, K.2011/102, 16/06/2011.
10 AYM, E.2022/50, K.2022/107, 28/09/2022, § 133.
11 Namık Kemal, “Adlün sâatün hayrun min ibâdeti elfi sene”, Hürriyet Gazetesi, Sayı 52, 21 Haziran 1869; Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi, II. Cilt (1869-1870), Hazırlayan: A.E Topal, (İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018), s. 11.
12 Mithat Cemal Kuntay, Namık Kemal: Periyodunun İnsanları ve Olayları Ortasında, Cilt 2, (İstanbul: Maarif Basımevi, 1956), s. 217.
13 AYM, E. 2017/20, K. 2018/75, 5/7/2018, § 28.
*Bu yazma fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.
Yorum Yok