Emre Kızılkaya*
Seçim arifesinde Google algoritmalarının milyonlara yaydığı içerikler ortasında Kemal Kılıçdaroğlu aksisi palavra haberler de var. Journo Haber Gözcüsü verilerine nazaran Google, %81 oranında iktidar medyasını öne çıkarıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Çabucak her açıklamasına arama sonuçlarının en üstünde yer veren Google algoritması, muhalefeti ise kullanıcılardan Aka İlgi gördüğü hâlde baskılıyor.
Sözcü, Kamu TV, Cumhuriyet, Gazete Duvar, BirGün, T24, Medyascope, Tele 1, Üniversal ve Diken üzere iktidar güdümünde olmayan yayıncıların Google’daki haber aramalarından aldığı hisse, datalarda görülen ağır kullanıcı talebinin Fazla gerisinde. Daha Ufak Müstakil haber yayıncıları Google’da hiç yok. Haber medyası için en Kıymetli platform olan Google’ın tercihleri, 14 Mayıs seçim sonuçlarında da belirleyici rol oynayabilir.
14 Mayıs cumhurbaşkanlığı seçimi öncesinde nihayet haberlere nazaran iki Namzet için öngörülen seçmen dayanağı birbirine Fazla yakın. Kararsız seçmen içindeki %1’in bile tercihi sonucu belirleyebilir.
Bu ortamda Türkiye’de haber tüketicileri ve medya kuruluşları için 1 numaralı dijital platform olan Google’ın, toplumun sağlıklı bilgi edinmesine Yardımcı olması, dezenformasyona karşı Önlem alması, güvenilir haber kaynaklarını ve yorumlarda çoğulculuğu teşvik etmesi demokrasimiz ismine Fazla değerli.
Peki Google, Türkiye’de seçimlerden Evvel ne yaptı?
Merkezi ABD’de bulunan bu şirket, son yıllarda Türkiye’de medya ekosistemini bozan adımlar atmakla suçlanıyordu. Kopyala-yapıştır yayıncılığı’na verdiği dayanak, en yaygın tenkitlerden biriydi. Ben de geçtiğimiz yıllarda Google’ı, nefret söylemi üreten yayıncılara karşı Önlem almadığı ve hatta onları öne çıkardığı için eleştirmiştim.
Ardından ABD merkezli saygın haber sitesi ProPublica, bu hususta bir araştırma yayımladı. Global dijital reklam bilgilerine dayanan bu araştırmaya göre yanlış bilgi yaymasına rağmen tüm dünyada Google’dan Nakit kazanan yayıncı oranının en yüksek olduğu ülke Türkiye.
Google’ın Türkçe haber algoritmaları 2020’den sonra düzeldi mi?
2020’de açıkladığımız Milletlerarası Basın Enstitüsü (IPI) Türkiye Dijital Medya Raporu, Google’ın arama motoru ve Google Haberler uygulamasının, haber arayan kullanıcıların %90,6’sını 3 adet iktidar yanlısı medya kuruluşuna yönlendirdiğini datalarla ortaya koymuştu.
Seçim sürecinde Google algoritmalarındaki durumu bir Sefer daha somut bilgilerle ölçmek istedik. Geçen hafta kamuoyuna açtığımız Journo Haber Gözcüsü panelinden nihayet dataları siz de takip edebilirsiniz. Formülü ve öbür bilgileri şu sayfada bulabilirsiniz.
Aynı usulle derlediğimiz bütün dataların yer aldığı, ekim-mayıs periyodunu gösteren 167 MB’lık olmamış bilgi kümesini de şuradan indirebilirsiniz. Aşağıdaki tahliller, Journo’nun Aleni bilgi siyaseti gereği herkesle paylaştığımız bu datalara dayanıyor.
Peki, Journo Haber Gözcüsü verileri ne söylüyor? Google algoritmasının iktidar medyasına verdiği dayanak sürüyor mu?
Önce, Google’ın iktidar medyasındaki bir içeriği öne çıkarmasının ne manaya geldiğine Örnek bir “haber” üzerinden bakalım.
Google, “yalan” ikazına Karşın Akit’in “haberini” milyonlara yaydı
Her gün milyonlarca kullanıcının yaptığı aramalarda Google, haber sitelerini arama sonuçlarının en üstüne yerleştirerek olağanda Çabucak hiç görülmeyecek içeriklerin bile Aka kitlelere ulaşmasını sağlıyor.
Örneğin geçtiğimiz günlerde Yeni Akit, millet İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı “Kemal Kılıçdaroğlu’na terör örgütü PKK’nın takviye verdiğini” öne süren montajlanmış bir videoyu yayımladı. Cumhur İttifakı’nın adayı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu Düzmece görüntüyü 7 Mayıs mitinginde gerçekmiş üzere halka gösterdi.
Google ise milyonlarca kullanıcının o günlerde yaptığı Fazla sayıda anahtar söz aramasında en üst sıralarda iktidar medyasının bu palavra haberine yer vererek onu olağanda hiç erişemeyeceği kitlelere de eriştirdi. Oysa Teyit bu “haberin” yanlış olduğunu, doğruluk denetimi maksatlı işbirliği kapsamında Google’ın da erişimi olan veritabanında işaretlemişti.
Diken‘den Altan Sancar, Kılıçdaroğlu’nu amaç Meydan ve manipüle edilmiş emsal görüntülerin, Google’a ait YouTube‘da da reklam formatında yayıldığını bildirmişti. Dijital platformların, reklamları denetleme sorumluluğu var.
Sizce bu Cin bir kara propaganda kaç seçmenin oy tercihini değiştirmiştir?
Bunu bilmiyoruz ama 14 Mayıs seçimleri öncesinde Erdoğan ve Kılıçdaroğlu ortasındaki ayrım nihayet anketlere nazaran bu kadar azken durumun hassaslığı ortada.
Bunlar, Google’ın Türkiye’deki taraflı durumuna dair örneklerden yalnızca birkaçı. Artık bunun üzere sayısız Örneğin oluşturduğu Aka resme, yani ‘Büyük Veri’ye bakalım.
Ekim 2022’den bugüne dek Google’ın arama motorunda ve Google Haberler uygulamasında haber konulu 500 bini aşkın algoritma önerisini kaydedip çözümledik.
Sonuçlar özetle şöyle:
1. Google %81 oranında iktidar medyasını kayırıyor
Google nihayet 7 aydaki 500 bini aşkın önerisinde %81 oranında iktidar medyasını öne çıkardı.
Algoritma, sadece 13 haber sitesini 10 binden Çok Defa önerdi. Yani bütün tekliflerin yaklaşık yarısı (%49,2) bu 13 siteye yönlendirildi.
Bu sitelerden yalnızca Sözcü ve Cumhuriyet eleştirel habercilik yapıyor. En doruktaki bu 13 siteyi dikkate aldığımızda Google’ın iktidar medyasını kayırma oranı %86’ya çıkıyor.
“İktidar medyası Fazla tıklandığı için Google bunları öne çıkarıyor” diyenler olabilir lakin bu da yanlışsız değil. Zira örneğin Sözcü, Google’ın kendi trend datalarına göre kullanıcıların Aleni Ara en Fazla aradığı haber markası.
Google’ın Sözcü’den daha Çok öne çıkardığı Hürriyet ve Sabah markalarının kullanıcılar tarafından aranma sayılarının toplamı bile Sözcü kadar yüksek değil.
Önerilen tekil haberleri incelediğimizde ise şunu görüyoruz: Google’ın 50’den Çok önerdiği tekil haberlerin tamamı Hürriyet ve Habertürk‘e ilişkin. Örneğin şu haber, Google’ın arama motoru ve Google Haberler uygulamasında bir günde tam 52 Defa kullanıcılara önerildi.
2. Tercihleri Çabucak hiç değişmeyen Google, haber tüketicisine çeşitlilik sunmuyor
Çeşitlilik, haber medyası için Değerli bir dağıtım kanalı olan her dijital platformun, kamu yararı adına gözetmesi gereken bir ölçüt.
Çünkü demokrasilerde vatandaşların farklı bilgi kaynaklarına, yorumlara ve bakış açılarına erişimi olması gerekir.
Ancak Google, ticari ortak olduğu birkaç Aka yayıncıyı algoritmalarıyla kayırarak kullanıcılara dar bir menü sunuyor:
Google Vakit boyutunda da çeşitliliği sergilemiyor. Algoritmanın hangi tarihte, hangi haber kuruluşunu ne kadar öne çıkardığına baktığımızda zirvedeki Aka fotoğraf pek değişmiyor:
Sadece dorukta değil, genel olarak Google’ın önerdiği Türkçe haber sitesi sayısı son periyotta daha da azaldı. Bu sayı sonbaharda 700’lere yaklaşmışken yıl sonuna yanlışsız 500’lere düştü ve bu düzeyde devam ediyor.
Oysa Google’ın kendi bilgileri (Google Trends) nihayet aylarda Halk TV, Gazete Duvar, Diken, Medyascope, Tele 1 ve daha birçok Müstakil yayıncıya tüketici ilgisinin arttığını ortaya koyuyor.
Haftalara nazaran durum şöyle:
3. Muhalefete kullanıcı ilgisi büyük, Google daima Erdoğan’ı öne çıkarıyor
Haber kaynaklarında çeşitliliği gözetmemesi, Google’ın seçim sürecinde siyasi olarak taraf tuttuğu izlenimini datalarla güçlendiriyor.
Her gün yaklaşık 2 milyon vatandaş Google’da “haberler” ve “son dakika” sözlerini arama motorunda arattırıp algoritmanın önerdiği içerikleri görüyor.
Tamamen Google’ın algoritmik tercihlerini yansıtan bu tabloda 5.000’den Çok Defa önerilen Biricik siyasetçinin Erdoğan olduğunu görüyoruz.
“Cumhurbaşkanı” sözünü de dikkate alırsak başlığında Erdoğan geçen ve Aka kısmı resmi açıklamalardan oluşan haberler, Google tarafından 7 ayda 20 bini aşkın kez önerilmiş.
Bu durumu da “kullanıcı ilgisi” ile açıklamak Muhtemel değil. Bunu Yeniden Google’da “trend” olan arama bahislerini incelediğimizde görebiliyoruz.
“Haberler” üzere genel aramalarda sonuçlar büsbütün Google’ın denetimiyle şekilleniyor. Rastgele bir gün hangi aramanın trend olacağını ise kullanıcılar belirliyor.
Trend olan aramaların hususlarını incelediğimizde, Cumhuriyet Kamu Partisi‘nin 12.264, Recep Tayyip Erdoğan‘ın 12.067, Adalet ve Kalkınma Partisi‘nin 11.880, Kemal Kılıçdaroğlu‘nun ise 5.607 Kez trend husus olduğunu, yani Google’da Fazla Çok kullanıcı tarafından arandığını görüyoruz.
Ancak Google algoritması bu dengeyi yansıtmıyor, kullanıcının bu ilgisini dikkate almak yerine Biricik taraflı davranıyor. Milyonları, Fazla Aka oranda iktidar medyasının haberlerine ve Erdoğan’ın açıklamalarına yönlendiriyor.
Google, Türkiye’de kullanıcılarının taleplerine hâlâ hürmet göstermiyor
Özetle, Google’ın Türkiye haber medyası ekosisteminde genel olarak bozucu etkisinin 14 Mayıs seçim sürecinde de sürdürdüğünü bu datalara dayanarak söyleyebiliriz.
Öncelikle Google, Türkiye’de kullanıcılarının talep ve tercihlerine hâlâ hürmet göstermiyor. Seçmenlerin aşağı üst yarısı muhalefeti tercih ederken Google en az %81 oranında iktidarın sesini duyuruyor. Her gün milyonlarca seçmene ve haber tüketicisine erişen bu türlü Aka bir platformun bu tavrı, 14 Mayıs üzere yakın seçimlerin sonuçlarını dahi değiştirebilir.
Siyasetin ötesinde Google’ın hali, Türkiye’de dijital ekosistemi daha birçok taraftan bozmaya devam ediyor. Google’ın neredeyse Tüm trafiği birkaç siteye yönlendirmesi haber ve yorum çeşitliliğini zedelediği üzere, dijital medyada haksız bir ticari rekabet de yaratıyor.
Bir yandan da Google, özgün haberleri değil kopya içerikleri öne çıkarması ve datalarda görüldüğü gibi yerel medyanın özgün içeriklerine neredeyse hiç yer vermemesi nedeniyle nitelikli gazeteciliği baltalamayı sürdürüyor.
Üstelik bu Cin tenkitler yıllardır sürüyor. mesela Ekşi Sözlük’te “haber sitelerinin google’ı çöplüğe çevirmesi” başlığı 2018’de açıldı ve bugüne dek 71 sayfa uzunluğunda kullanıcı yorumu aldı.
Bu başlıkta 1 Mayıs 2023 tarihli nihayet ‘entry’, tık avcısı sitelerin bir şarlatanı “deprem kâhini” diye sunmasını ve Google’ın bu “haberleri” öne çıkarmasını eleştiriyor. Yanlış bilgiyi yayan her bir tık, hem bu içerikleri üreten sitelere hem de onları yayan Google’a Nakit kazandırıyor.
Google, ABD ve Avrupa’da bunu yapamıyor
Bir Öbür olgu, Google’ın Türkiye için uyguladığı ikili standard. Zira global şirket, ABD ve Avrupa’daki algoritmalarında, bu ülkedeki düzenleyici kurumların ve kamuoyunun da baskısıyla böyle bâriz bir taraflılık sergile(ye)miyor.
Bu ülkelerde Önemli ihlalleri nedeniyle birçok haber sitesi, arama sonuçlarından büsbütün çıkarılırken Türkiye’de Google bunu yapmak bir yana, ısrarla palavra haber üretenlere dahi Aka bir trafik (ve reklam geliri) sağlıyor.
Journo Haber Gözcüsü ile Google algoritmasını seçimler sonrasında da takip edeceğiz. Ayrıyeten herkese Aleni bu bilgileri genişletip öbür platformları ve haber sitelerini de izleyecek, haberlerin yapay zekâ temelli his analizlerini yakında yayımlayacağız.
Çünkü platform algoritmaları dâhil dijital medyanın adil, şeffaf ve hesap verebilir olması, demokratik kamuoyu ve nitelikli gazetecilik için kritik bir öge.
* Journo.com.tr’de çıkan bu yazma müellifin müsaadesiyle T24’te motamot yayımlanmıştır
Yorum Yok