Prof. Dr. Per Bauhn’dan Alaycı Teoriler üstüne: Kimlik siyaseti, vicdan azabı çekmeden zorbalık yapmak isteyen herkes için bir zafer anlamına da geldi

Ocak 2019’da Inga-Lill Aronsson, İsveç’teki Uppsala Üniversitesi’nde Arşiv, Kütüphane ve Müze Bilimi alanında bir yüksek lisans dersi verdi. Bir öğrenci, eski arşivlerde ırksal problemlere Fer tutan bilgilerin nasıl bulunabileceği sorusunu sordu. Aronsson, bugün aşağılayıcı olarak kabul edilen lakin evvelden yaygın olan anahtar sözcükleri yazmayı deneyebileceğini söyledi. misal olarak “nigger” sözünü verdi. Orada tuzak tekrar kuruldu. Dört Talebe kısma bir e-posta gönderdi ve “Inga-Lill’in Siyah olmadığı için ve de ırksallaştırılmamış[1] olduğu için aslında bu kelimeyi kullanmaya hiçbir biçimde hakkı olmadığını” belirtti. Öğrencilerin hiçbiri kendilerini “ırksallaştırılmış” olarak tanımlamıyordu, fakat bu özelliğe sahip birinin bu söze gücenebileceğine inanıyordu. Burada üniversitenin “eşitlik şartları uzmanı” Hooshang Bazrafshan devreye girdi. Aronsson, kısım lideri, reis yardımcısı ve Bazrafshan’ın katıldığı bir toplantıya çağrıldı, burada Bazrafshan onu azarladı ve N-sözcüğünü bir daha asla kullanmayacağına Laf vermeye zorladı. Görüşmeden sonra Aronsson, “Söz vermeyi kabul etmeseydim Tüm gün odada kalmak zorunda kalacaktık. Kabul etmekten Öbür çıkış yolu görmedim” dedi. Böylelikle, Aronsson normalde Mao‘nun Kızıl Muhafızlarının kurbanlarıyla ilişkilendirdiğimiz tipten bir özeleştiriye zorlandı, orada tartışmak için değil, Çabucak suçlamak ve yargılamak için orada bulunan siyasi komiser üzere bir şahsa teslim edildi. Nasıl oluyor da bir bilgi, akılcılık ve münakaşa merkezi olan bir üniversite, Aronsson’ın bir soruya nihayet derece makul karşılığını “soruşturulması” gereken bir taciz biçimi olarak görebiliyor? Üniversite, bir sözden bahsetmekle (Aronson’un yaptığı gibi) tıpkı kelimeyi kullanmak ortasında (örneğin, şahıs yahut toplumları tanımlarken olduğu gibi) bir ayrım olduğu gerçeğine atıfta bulunarak gelen şikayeti neden reddetmedi? 

Uppsala’da olanlarla ilgili bir açıklama, Helen Pluckrose ve James Lindsay tarafından yazılan, okumaya değer ve güzel belgelenmiş Cynical Theories (2000) [Türkçe çevirisi: Alaycı Teoriler, 2022] kitabında bulunabilir. Bu muharrirler kitaplarında bir lisan ve hakikat teorisinin, postmodernizmin, batı üniversitelerinde lakin birebir vakitte dışında da giderek daha Kıymetli bir rol oynamaya başlayan bir bilgi, Güç ve kimlik ideolojisine nasıl dönüştüğünü anlatıyorlar. Jacques Derrida tarafından başlatıldığı formuyla postmodernizm, çoklukla hakikatin tekabül teorisi dediğimiz şeyin sorgulanmasını içeriyordu. Bu teoriye nazaran hakikat, gerçeklik hakkındaki tabirler ile bu gerçekliğin objektif olarak Mevcut olan özellikleri ortasındaki bağdır. “Oturma odamdaki tavan yüksekliği üç metredir” sözü, lakin ve lakin oturma odamdaki tavan yüksekliği gerçekte üç metre ise doğrudur. Lakin postmodernistlere nazaran bu türlü bir doğruluk savı, sadece “ölçü” ve “tavan yüksekliği” üzere tabirlerle ne kastedildiğine dair fikirlerimizi içeren makul bir “dil oyunu” içinde geçerlidir. Bu lisan oyunundan Müstakil ve onun dışında hiçbir gerçeği bilmek istemezsiniz. Bu, gerçekliği lisan aracılığıyla nasıl inşa ettiğimiz ve bir sonraki adımda onu neden Öbür bir halde değil de muhakkak bir formda inşa ettiğimiz hakkında yeni bir Cin soru açar. 

Ancak burada teori gelişimi yeni bir taraf alıyor. Şayet lisanı belirleyen gerçeklikten çok gerçekliği belirleyen lisan ise, bu tıpkı vakitte objeler hakkında nasıl konuştuğumuz üzerinde – teorik terimi kullanmak gerekirse telaffuz – tesiri olanların münasebetiyle daha az ayrıcalıklı kümelerin Ömür şartları üzerinde de tesire sahip oldukları manasına gelir. Makul cinste hareketleri hastalıklı yahut hata olarak tanımlayarak, bu hareketleri gerçekleştiren şahıslar, akıl hastanelerine yahut hapishanelere kapatılma üzere Türlü zorlayıcı tedbirlere tabi tutulabilir. Zorlayıcı tedbirler, tıbbi yahut sosyolojik bilgiye atıfta bulunularak haklı gösterilebilir, fakat telaffuz teorisyenlerine nazaran bu bilgi, rastgele bir objektif gerçeğe dayanmaz, lakin hükümran kümelerin çıkarlarının ve Güç kullanma iradesinin bir tabiridir. Bu teorileştirmenin en Ünlü temsilcisi Michel Foucault, bilgi dediğimiz şeyin iktidarla ilgili olduğunu ilan etti. Foucault’ya nazaran, marjinal kümelerin telaffuzlarının nasıl onların altında bulundukları baskıların bir kesimini oluşturduğunu göstermek Fazla kıymetliydi. Lakin söyleme bu biçimde odaklanmak, öteki meseleleri gizleme riskini taşır. mesela İsveç’te namus şiddetinin varlığı, başlangıçta namus şiddeti telaffuzunun azınlık kültürlerini nasıl damgaladığı sorusuyla gölgelendi. Bu, namus şiddetini bildirmek ve ele almak isteyenleri kuşkulu yaptı ve bu beşerler bunun yerine ırkçılık suçlamalarına karşı kendilerini savunmak zorunda kaldı. Tıpkı biçimde, bahsin genel olarak Müslümanları damgaladığı varsayıldığından, İslami aşırıcılığı tartışmak zorlaştı. Foucault’nun fikirleri ile bugün kimlik siyaseti dediğimiz şey ortasında bir temas vardır. Foucault’nun teorisi, baskının Mevcut olduğu ve telaffuzların bu baskının bir modülü olduğu üzere birtakım gerçeklerin varlığını varsayar. Baskının insanları tam olarak Küme kimlikleri (siyah, gey yahut Müslüman) nedeniyle etkilediği varsayıldığından, bu kimlikleri küçültücü yahut sorgulayıcı telaffuzlara karşı savunmak ahlaki bir mesuliyet sorunu haline gelir.

Inga-Lill Aronsson’un neye maruz kaldığını bu arka plana karşı görmeliyiz. Sözler için çaba, günümüzün kimlik aktivizminin muhakkak merkezinde yer alır. Pluckrose ve Lindsay’in alıntıladığı kelamda eleştirel ırk teorisinin önde gelen savunucularından Alison Bailey, ak öğrencilerinden birine ırkçı grafitinin tasvrini yaparken N-sözcüğünü kullandığı için ikazda bulunduğunu anlatıyor. Bir alıntıda bile bu kabul edilemez zira “beyaz ağızlardan geldiğinde bu söz Öbür bir manaya gelebilir”. Buna ek olarak, kimlik aktivizmiyle gelen toplu borç yükü de var: Şayet biz (hepimiz) kurbansak, o Vakit siz (hepiniz) failsiniz. Birinci günah örneğinde olduğu üzere, belirlenmiş ayrıcalıklı bir kümenin üyeleri, Küme üyelikleri nedeniyle suçluluk hissiyle lekelenir. ak öğrenciler ayrıcalıklı olduklarını kabul ettiklerinde, bu, eleştirel ırk teorisinin bir Öbür önde gelen temsilcisi olan Barbara Applebaum tarafından, “ırkçılığa hata ortağı olmalarının sorumluluğunu üstlenmekten kaçındıkları” biçiminde yorumlanır. Applebaum, bütün beyazların tam olarak ak olarak (kendisi dahil) ırkçılığın kabahat ortağı olduğuna inanıyor. şahıs şuurlu yahut bilinçsiz ırkçı olabilir, lakin ak Talebe için Öbür bir seçenek yoktur. Applebaum’a nazaran, bu sonucu eleştirmek isteyen bir öğrencinin sınıfta görüşlerini Anlatım etmesine müsaade verilmemelidir, zira bu “genellikle tecrübeleri (dolaylı olarak da olsa) argümanlarıyla reddedilen marjinal öğrencilerin dışlanması kıymetine gelir.”

Burada en utanmaz haliyle kimlik aktivizmini görürüz. Aleni ve eleştirel tartışmada sınanması gereken artık gerçekliğe ait ampirik varsayımlar değil, karşı tarafın dizlerinin üzerine çökmesi gereken bir inanç itirafıdır. Ve dini hoşgörüsüzlük hadiselerinde olduğu üzere, bu, kafirleri ve sapkınları aramakla ilgilidir. Hasebiyle, birinin söz seçimine orantısız yansılar de buna benzeridir. Pluckrose ve Lindsay’in belirttiği üzere, hırs “ırkçılığı her yerde bularak sona erdirmek” üzere görünüyor. Ve cadı yakıcıların ve siyasi komiserlerin her Vakit bildiği üzere, arayan bulacaktır. Bir metinde yahut bir kişinin Ömür hikayesinde belirli kelamları bulmak ve bunları bulduğunuzda kendinizi ve diğerlerini heykellerin yıkılmasını, sokakların ve meydanların tekrar isimlendirilmesini, kütüphanelerden kitapların kaldırılmasını talep etmek ve üniversitelerde ders kitaplarından inceltilmesi için harekete geçirmek Fazla az Yetenek yahut okuma mahareti gerektirir. Winston Churchill yahut Carl von Linné üzere tarihte öne çıkan aşikâr bireyler, adaletin kendilerinden yana olduğuna ve tasfiye ettiklerinden üstün olduklarına inananlar tarafından, gerçekte söylediklerinin en berbatına yahut düşündüklerinin mümkün en Üzücü yorumuna indirgenirler. 

Kimlik siyaseti, vicdan azabı çekmeden zorbalık yapmak isteyen herkes için bir zafer manasına da geldi. Aktivistler, kendilerinin kurban (veya kurbanların temsilcisi) olduklarına ve birebir fikirde olmayanların ırkçı yahut Öbür türlü terbiye sonlarının ötesinde olduğuna dair kendini beğenmiş bir inançla, taciz, zorla işten çıkarma, sansür ve tehdit için kendilerine hür geçiş müsaadesi veriyor. Kimlik aktivizmini vaktimizin Komik olmayan bir özelliği haline getiren şey, fanatizm, uzlaşmazlık ve kişinin kendi Temel varsayımları hakkında akıl yürütme konusundaki isteksizliğidir. Birebir vakitte, teorilerinin bütün liberal toplumlarda derinden kök salmış bir bedelle, yani eşitlikle nasıl kontaklı olduğu da görülmelidir. Hak ve erdem eşitliğine olan inanç, köleliğin kaldırılmasını, genel oy hakkının getirilmesini, bayanların eşit haklarını ve refah devletini harekete geçirdi. Kimlik aktivizmi bütün dezavantajlı kümelerin hakları karşılanana kadar karşılanmayan eşitliği Anlatım eder. (Yani Batı’da – Pakistan ya da Mısır’da zulüm gören Hristiyanlar ya da Afganistan ya da İran’daki bayanlar için bir şey yapmak gündemde değil.) Pek Fazla liberal toplumun da 19. Yüzyıl milliyetçiliği geçmişi Mevcut ki bu da bir Cin kimlik aktivizmiydi (Pluckrose ve Lindsay bu hususa girmez). Lakin ayrım şu ki, daha sonra ortaya çıkan liberal toplumlar, kümeden fazla bireyin hakkını sıkı sıkıya tuttular ve neyin yanlışsız olduğunu belirlemede anane ve kimlikten fazla akılcılığı ve tartışmayı vurguladılar. Liberal bir toplum, akıl ve özgürlük üzere kıymetleri savunmak yerine hakların ve yorumlama ayrıcalığının Küme üyeliğine dayandırılmasına müsaade verirse kendi parçalanma riskini de göze alır. Toplum, herkes için bir İlgi konusu, ortak bir güzellik olmaktan fazla kümelerin uğruna savaşacakları bir ganimet haline gelir.

[1] Sosyolojide, ırksallaştırma yahut etnikleştirme, tahakküm ve toplumsal dışlama gayesiyle etnik yahut ırksal kimlikleri, bir alaka, toplumsal pratik yahut kendisini bu türlü tanımlamayan bir kümeye atfetme siyasi sürecidir (Vikipedi’den). Buna nazaran, ırksallaştırma beyazların siyahlara yaptığı bir şeydir. Beyazlar, dominant ırk ve ırksallaştıran olduğundan ırksallaştırılamaz ve ırksallaştırır.

Prof. Dr. Per Bauhn’dan Kitap Eleştirisi: Cynical Theories (2000) [Türkçe çevirisi: Alaycı Teoriler, Episteme, 2022] 

İsveççeden Türkçeye çeviren: Doç. Dr. Fatma Fulya Zirve, İstanbul Aydın Üniversitesi