Fehim Taştekin
Gazeteci-Yazar
Arap dünyasında Suriye idaresine karşı “kemik kırma” siyaseti terk ediliyor, Şam’la köprüleri kurma fikri giderek olgunlaşıyor. Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan’ın 18 Şubat’ta Münih Emniyet Konferansı’nda Suriye’yi tecrit etmenin Sonuç getirmediğini söylemesi, Riyad’ın yaklaşımındaki en Kıymetli kırılmaydı.
6 Şubat’ta meydana gelen ve Türkiye ile Suriye’de hasara yol açan zelzeleler sonrası insani yardım diplomasisi, Şam’la köprüleri tekrar kurma eforlarına ivme kazandırdı.
Ortamı yumuşatan nihayet gelişme 10 Mart’ta Çin’in arabuluculuğunda Suudi Arabistan ile İran’ın bağları olağanlaştırmak üzere el sıkışmasıydı.
Şimdi Dizi Suriye’nin 2012’de Katar’ın Devre başkanlığında muhaliflere verilen Arap Birliği’ndeki koltuğunun iade edilmesine geldi.
Herkes Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın 19 Mayıs’ta Riyad’da yapılacak Arap Birliği doruğuna Davet edilip edilmeyeceği sorusunun karşılığını bekliyor.
Reuters haber ajansının yanı Dizi El Arab üzere Arapça kaynaklar, Suudi Arabistan’ın Esad’ı Davet edeceğini yazdı. Resmen teyit edilmese de Ferhan’ın önümüzdeki haftalarda Şam’a giderek daveti ileteceği öne sürülüyor.
Suriye’yi paryalaştıran siyasete aralı durmuş olan Cezayir kendi Devre başkanlığında Suriye’yi Arap kalbine döndürme isteğini yerine getirememişti. Katar’ın vetosu, Suudilerin isteksizliği ve ABD’den gelen ikazlar ortak Arap tavrının şekillenmesini önlemişti.
Bölgesel dinamikler değişirken düşmanlık geriliyor
Rüzgârın tarafı yavaş yavaş değişiyor. Yerin yumuşatılmasında Hasım çizgilerde yer Meydan İsrail, İran ve Suriye ile münasebetleri olağanlaştıran Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) öncü atılımları tesirli oldu.
Yeni yol bölgede Aka ekonomik projeler ve paydaşlıklar için siyasi tansiyonların geriye atılması gerektiğini fısıldıyor.
Özellikle Suudi Arabistan’ın Vizyonu 2030 çerçevesindeki yatırımlar için barışçıl bir ortama gereksinimi var. Bunun için hem İran’la hasımlıkları geriletmeyi hem de Aka Güç rekabetine hapsolmuş paydaşlık bağlarını çeşitlendirmeyi elzem görüyor.
Bu minvalde Riyad’ın Ukrayna savaşı nedeniyle ABD’nin beklediği üzere Rusya’yı köşeye sıkıştıracak bir paydaşlık sergilememesi ve Çin’le stratejik münasebetlere yönelmesi anlaşılır bir durum.
Donald Trump periyodunda Arapların İsrail’le barıştırmaya dönük Abraham Anlaşmaları’nı ilerletmek için Hasım özne olarak İran’ın belirlenmesi, Körfez ülkelerinin güvenliğini daha kırılgan hale getirdi.
Ve Amerikan müdafaası umdukları üzere çıkmadı. ABD’nin azami baskı stratejisi İran’ın Irak, Suriye, Lübnan ve Filistin sınırındaki tesirini geriletmediği üzere Suudi askeri operasyonları Yemen’de Tahran dayanaklı Husiler karşısında çıkmaza girdi.
Vekalet savaşı Lübnan’da da Sonuç vermedi. Bir tarafta İran-Suriye öteki tarafta Suud-Fransa-ABD ekseninin kapıştığı Lübnan’da Siyaset tıkandı, iktisat nüzul oldu. diyar aylardır yeni cumhurbaşkanını belirleyemiyor.
ABD’nin Kırmızı çizgilerine ne oldu?
Bölgede şekillenen yeni jeopolitik ve stratejik denklem ABD’nin ortakları üzerindeki bağlayıcı gücünü zayıflatıyor.
Çin’in arabuluculuğunda İran-Suud mutabakatına hazırlıksız yakalanan Biden idaresi, Tahran’ın taahhütlerine bağlı kalmayacağı kanaatiyle ihtarlarda bulunuyor.
Fakat bu yakınlaşmanın bölgede Irak, Suriye ve Lübnan’daki istikrarlara de yansımaları kaçınılmaz gözüküyor.
Özellikle Suriye’nin etrafındaki tecridi yaran yeni Arap tavrına karşı ABD’nin caydırıcı bir konum alıp almayacağı merak ediliyor.
Eski CIA Lideri John McLaughlin, eski ABD Suriye özel Temsilcisi James Jeffrey ve eski CENTCOM Kumandanı Anthony Zinni üzere tesirli isimler abd Lideri Joe Biden’a olağanlaşmaya karşı harekete geçme daveti yapıyor.
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Barbara Leaf 15-25 Mart ortasında Ürdün, Mısır, Libya, Tunus ve Lübnan’ı kapsayan bölge çeşidinden sonra “Normalleşmeyi desteklemiyoruz” dedi. Leaf 28 Mart’da Suriye idaresiyle irtibatlı 6 kişiyi daha yaptırım listesine aldıklarını hatırlatıp bu tedbirlerin idarenin tavrına Fer tutuğunu söyledi.
Ancak El Ahbar gazetesine nazaran Leaf, 24 Mart’ta Lübnanlılarla görüşmesinde Şam’la olağanlaşma eğilimlerinin önünde bariyer olarak durmayacağı izlenimi verdi. Leaf’in kelamlarından hareketle Amerikan esnekliği iki şeye bağlanıyor:
- Suriye ile normalleşmede bütüncül bir Arap tavrının olması yani fire verilmemesi
- Bu olağanlaşmanın karşılıksız olmaması. Yani Şam’ın tavrında değişikliğin temin edilmesi
Yani Amerikan idaresi tecrit ve yaptırım siyasetiyle elde edilemeyen sonuca Şayet Suriye’nin Arap kalbine dönmesi sayesinde ulaşılacaksa bu yolun denenmesine ses çıkarmayabilir. Ya da OPEC+’ın Rusya’yı şad eden üretimi artırmama kararında olduğu üzere Amerikan idaresi ortakları nezdinde yeni bir bozgun yaşamamak için bariyer durumunda durmayabilir. Kuşkusuz bunlar nihayet derece optimist çıkarımlar.
Müzakere bahisleri çetin fakat Suudi Arabistan’ın boş bir sayfaya imza atacağı düşünülmüyor. Yemen bataklığından çıkmak birincil saik olsa da İran’ın Suriye’deki askeri-milis varlığı Riyad açısından Sıkıntı olmaya devam ediyor. Şubatta Körfez medyası Suudilerin Esad’la el sıkışmak için müzakere ettiği başlıkları şöyle sıralamıştı:
- Birleşmiş M Emniyet Konseyi’nin 2254 sayılı kararı çerçevesinde siyasi tahlil için muhalefetle müzakerelere girilmesi
- Anayasada değişiklik yapılması
- Siyasi tutukluların bırakılması
- İran’la artık stratejik mutabakatların imzalanmaması
- İran kontaklı güçlerin bölgeden çıkartılması
- Ürdün sonlarında güvenliğin artırılması
- Körfez’i maksat Meydan captagon kaçakçılığına karşı Önlem alınması. Hudut denetimlerinin artırılması ve gerekirse Arap güçlerinin Suriye’de konuşlanması
- Uluslararası nezaret altında mültecilerin döndürülmesi ve dönenlere baskı yapılmaması
Ferhan 8 Mart’ta artan temasların Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşünün yolunu açabileceğini açıkladı. Ama bu müzakerelerin nereye vardığı şimdi bilinmiyor.
Çok net olan şey şu ki Suriye’nin Araplarla olağanlaşmayı memleketler arası meşruiyetin tesisi ve yine inşa için önemsese de dereyi geçerken İran üzere müttefiklerine sırt çevirmesi beklenmiyor.
Bunlara misal şartlar Şam’la teması düşünen pek Fazla tarafın gündeminde bulunabilir. Artık kimi ülkeler şartların kısa vadede gerçekleşmeyeceği gerçeğinden hareketle beklentileri esnek taahhütlere bağlayıp yol almayı deneyebilir.
Ürdün Hükümdarı Abdullah Arap Birliği, ABD ve Rusya ile paylaştığı “adıma karşı adım” yaklaşımıyla Şam’la olağanlaştırmayı öneren birinci önderdi.
Diplomatik ve ekonomik kanallarla Şam’ın tavrını etkilemenin Mümkün olacağı kanaati güçleniyor.
Riyad’ın adımlarına bakan Kahire
Şam’la yeni sayfa konuşulurken üzerinde durulması gereken ülkelerin başında Suudi Arabistan’dan sonra Mısır geliyor.
Kahire, Müslüman Kardeşler sayfasının kapatıldığı 2013 darbesinden sonra Şam’a karşı tavrını değiştirdi.
Suriye Ulusal Emniyet ofis(yazıhane) Lideri Tümgeneral Ali Memlük, 2016 ve 2018’de Kahire’yi ziyaret etti. Mısır İstihbarat Şefi Abbas Kamil de 2020’de Şam’da temaslarda bulundu.
Mısır 2018’de çatışmaya nihayet veren Suriyeli kümelerin siyasi tahlil eforlarına konut sahipliği yaptı. Ancak Devlet Lideri Abdülfettah es-Sisi, Körfez’deki finansörlerin tercihlerini gözeterek daha ileri adım atamadı. Hariç alakaların istikameti açısından Mısır’ın 2013’ten bu yana Körfez ülkelerinden aldığı 92 milyar dolarlık dayanağın hatırı büyük. Suudi Arabistan yeni projelerde tıkanan Mısır’a kesenin ağzını tekrar açmış, 2021 ve 2022’de Merkez Bankası’na Yekün 5 milyar dolar aktarmış ve 10 milyar dolarlık yatırım mutabakatlarına imza atmıştı.
Suudi cephesindeki yumuşamaya Enlem olarak Dışişleri Bakanı Samih Şükri 1 Nisan’da Suriyeli mevkidaşı Faysal Mikdad’ı Kahire’de ağırladı. Taraflar bağlantı kanallarını Çeşitli seviyelerde ağırlaştırma konusunda anlaştı. Nisanda mümkün başkanlar buluşması için taban hazırlandığı öne sürüldü.
Depremden sonra Sisi, Esad’ı aramış ve Lazkiye Limanı’na yardım indirmişti.
Kahire’nin resmi tavrı şu biçimde: BM Emniyet Konseyi’nin 2254 sayılı kararı çerçevesinde kapsamlı bir siyasi tahlil olursa Suriye’ye Hariç müdahaleler biter, ülkenin toprak bütünlüğü ve egemenliği korunur, her türlü terörizm ortadan kalkar ve mültecilerin dönüşü Mümkün olur.
Riyad ve Kahire’den gelen sinyaller birbiriyle temaslı. Esad’a resmi davetin konuşulduğu sırada Sisi sürpriz bir biçimde Cidde’ye gidip Veliaht Prens Muhammed bin Selman ile görüştü. Bu, Sisi’nin Suudi Arabistan’a 9 yılda 15’inci ziyareti.
Resmi açıklamaya nazaran görüşmede ekonomik işbirliğinin yanı Dizi bölgesel sıkıntılar konuşuldu. Eski Mısır Dışişleri Bakanı Muhammed el Urabi, Riyad’daki Arap Birliği doruğuna atfen “Suriye bir sonraki etapta Araplarla kucaklaşabilir. Mısır bunun için önemeli bir rol oynuyor” diyor.
Mısır, Ürdün ve ırak ortasında gelişen üçlü iştirakin bölgesel bir dinamizm kazanması için Suriye’nin çembere girmesi Ehemmiyet arz ediyor. Bu Cin bir çemberin doğal olarak İran’ın tesirini azaltacağı düşünülüyor. Ayrıyeten İran’ın Riyad’dan sonda 40 yıldır bağlantıların maslahatgüzargâh düzeyinde sürdüğü Kahire ile de yeni sayfa açma gayreti Sonuç verirse çapraz bağların gelişmesi kolaylaşabilir.
Irak Başbakanı Muhammed Şiya el Sudani, Tahran ile Kahire ortasında arabulucu olmak istiyor. Pekin devreye girinceye dek Tahran-Riyad görüşmeleri Bağdat’ta gerçekleşmişti.
Tahran, İran’ın artan tesirine 2004’te “Şii hilali kuruluyor” argümanıyla dikkat çekmiş olan Ürdün’le de emsal bir süreci başlatmayı umuyor.
Körfez’in takviyesinden faydalanan Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said de 3 Ekim’deki kabine toplantısında 2012’de bağların kesildiği Şam’a büyükelçi atanması için talimat verdi.
Depremden sonra Umman’a birinci, Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) ikinci ziyaretini gerçekleştiren Esad 3 Nisan’da Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun ile de bir telefon görüşmesi yaptı. Tebbun, Cezayir’in Suriye’ ile ikili bağları güçlendirme kararlılığını lisana getirdi.
Özetle birbirini etkileyen apansız Çok olağanlaşma süreçleri yaşanıyor.
Suriye ile olağanlaşmanın ülkenin tekrar inşasına yönelik ekonomik işbirliği ve dayanışmaya dönüşmesi Değerli ölçüde ABD ve AB’nin yaptırımlarda ne kadar ısrar edeceğine bağlı.
BAE’nin Şam’daki elçiliğini tekrar devreye soktuğu 2018’den bu yana Suriye’ye dayanağı ‘insani yardım’ kapsamında kaldı. Kuşkusuz Suriye, Arap Birliği’ne dönebilirse şartlar daha da değişmiş olacak. Yeniden de süreç temkinli bir iyimserliği gerektiriyor.
Yorum Yok