Türkiye Pavyonu Venedik’te, terk edilmiş binalara dair umut dolu yeni hikâyeler anlatmaya hazırlanıyor

Bahar Türkay*  

 Dünyanın en Değerli mimarlık etkinliklerinden Venedik Bienali 18. Uluslararası Mimarlık Sergisi bu Yıl 20 Mayıs-23 Kasım ortasında gerçekleşiyor. İKSV’nin uyumunda düzenlenen, TC Dışişleri Bakanlığı himayesinde, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı katkılarıyla, Schüco Türkiye ve VitrA eş sponsorluğunda hazırlanan Türkiye Pavyonu’nun bu yılki küratörleri So? Mimarlık ve Fikriyat’ın kurucuları Sevince Bayrak ve Oral Göktaş. 

 Pavyon’da yer alacak olan “Hayalet Öyküleri: Mimarlığın Çuval Teorisi” başlıklı proje, en özet anlatımıyla “terk edilmiş binalara dair ümit dolu yeni hikâyeler” anlatmaya hazırlanıyor. Odağına var olanı anlamayı ve dönüştürmeyi Meydan Hayalet Kıssaları: Mimarlığın Çuval Teorisi, terk edilmiş binaları yıkmak ya da bahtına terk etmek yerine, onların kıssalarını dinlemeyi ve anlamayı öneriyor.

 Küratörler ile Türkiye Pavyonu’nun konut sahipliğini yaptığı Hayalet Kıssaları: Mimarlığın Çuval Teorisi’nin ayrıntılarını, manifestolarını ve benzeri biçimde kendi manifestosunu ortaya koyan farklı projelerini konuştuk. 

 So? Mimarlık ve Fikriyat’ın mimarlık yaklaşımını nasıl tanımlarsınız? 

Senelerdir sorulan bu soruya Cevap veremiyorduk ve aslında bu sorunun cevabını ararken Mimarlığın Çuval Teorisi’ni yazdık diyebiliriz. Bizim mimarlık yaklaşımımız orada olanı dinlemek, onunla diyaloğa girmek için çabalamak. Palanga Çiftliği’ndeki kümeste de, “Göğe Bakma Durağı”nda da projelerin çıkış noktası orada olana yakından bakmak, onu nasıl neye dönüştürebileceğimiz üzerine düşünmekle başlıyordu. Projelerimiz ortasındaki ortak noktayı birinci olarak İPA (İstanbul Planlama Ajansı) Havuz projesinde keşfettik ve Mimarlığın Çuval Teorisi’ni yazarken geliştirdik.

İstanbul Planlama Ajansı yerleşkesinde terk edilmiş yüzme havuzu

 Venedik Bienali 18. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu’nun bu yılki kürasyonunu So? Mimarlık ve Fikriyat olarak siz yürütüyorsunuz. Pavyonda yer alacak “Hayalet Öyküleri: Mimarlığın Çuval Teorisi” için manifestonuzu geçtiğimiz haftalarda bir basın buluşmasında tanıttınız. Manifesto, “Neden Yıkıyoruz?”, “Olay Yeri İnceleme”, “Mevcuttan Öğrenmek”, “Dönüştürülenler” üzere Kıymetli başlıklar taşıyor. Ve bu başlıklar, Şubat ayında meydana gelen zelzele sonrasında pek çoğumuz için daha kapsamlı manalar Anlatım diyor ve daha derin bir sorgulamanın kesimi olabilir. “Hayalet Kıssaları: Mimarlığın Çuval Teorisi” bu bağlamda ne söylüyor, soruyor yahut tartışmaya açıyor?

Kasım ayında projenin taslağını oluştururken, Kahramanmaraş’ta yalnızca yakışıksız olduğu için yıkılmak istenen ve yıkımı altı ay süren, “Dünyanın En Nahoş Binası” diye bilinen Kahramanmaraş Vilayet özel Yönetimi binası, standın bir kesimiydi. Bu kadar Türkiye’yi ilgilendiren bir mevzuyu, Venedik’te Türkiye’den Fazla az insanın ziyaret edebileceği bir pavyonun dışına taşırmak, tartışmayı Türkiye’de devam ettirmek bizim için değerliydi, bu kapsamda Kahramanmaraş’ta Mart ayında bir panel planlıyorduk. Öte yandan kullanılmayan binaları yine kıymetlendirmek için, bu binaları güçlendirmek, Tamir etmek, betonu incelemek üzere başlıklar en başından beri stantta olan, lakin sarsıntıdan sonra Fazla daha Ehemmiyet kazanan başlıklar oldu. Aka bir kısmı zelzele bölgesi üzerine yerleşmiş hasebiyle eldeki Bina stokunu zelzeleye güçlü hale getirmenin acil olduğu bir gündemde, terk edilmiş olsun olmasın var yapıları güçlendirmek ve Tamir etmenin usullerini öğrenmek ve geliştirmek zorundayız. Hasebiyle 6 Şubat sarsıntıları ile birlikte standın içeriği değişmedi, lakin stantta esasen olan kimi başlıklar Ehemmiyet kazandı. Ayrıyeten evsiz kalan depremzedeler için, kullanılmayan Bina stokunun süratle kıymetlendirilmesi de acil bir başlık olarak gündeme geldi. Türkiye’nin her yanına yayılmış, birçok sağlam ve kullanılabilir durumda olan fakat farklı sebeplerden boş olan yapıların kullanıma açılması, süreksiz barınma muhtaçlığı için biz tahlil olarak düşünülmesi Ehemmiyet kazandı. 

 Küratörler Sevince Bayrak ve Oral Göktaş (Fotoğraf: Fatih Yılmaz)

 Bir diğer bienal projeniz, 2018 yılında gerçekleşen 4. İstanbul Tasarım Bienali’nde yer alan ‘Suda ümit / Hope on Water’ idi. “Suda Umut” zelzele sonrasında hayatı yine inşa etme ve suyu bir alternatif olarak kıymetlendirme üzerine bir projeydi. Sarsıntıyla ilgili gündemimizin yine Fazla sıcak olduğu bugün bu projeyle ilgili neler söylemek istersiniz?

2018 yılında İstanbul Sarsıntısı ile ilgili “mimarlar ne yapabilir?” diye sormuş ve “Sudaki Umut” ile sonuçlanan interdisipliner bir eğitim projesi ile ofiste yürüttüğümüz afet sonrası yüzen bir ünite tasarımı ve uygulamasını gerçekleştirmiştik. Orada gayemiz, nihayet 20 yılda inşaata açılan afet sonrası toplanma alanlarına dikkat çekmek ve suda yüzen bir süreksiz barınma konutu ile bu durumun altını çizmekti. Maraş sarsıntılarından sonra bir kere daha görüldü ki, felaketi yaşayan kentlerdeki bütün boşluklar çadır alanları ile dolmuşken, İstanbul’un Özellikle kimi bölgelerinde sarsıntıdan sonra barınma alanı yapılabilecek rastgele bir boşluk yok. 

 ‘Suda ümit / Hope on Water’ projesi  daha sonra Yurt dışında da sergilendi. Hatta nihayet olarak Royal Academy of Arts bünyesindeki “What is radical today? 40 positions in architecture” standında de yer aldı. Projeyi, global olarak geleceğe dair Sorun edindiğimiz ve aciliyeti olan bahislerle bağlamı açısından nasıl konumlandırıyorsunuz?

Proje şu anda Danimarka Tasarım Müzesi’nde ve Roma’daki Çağdaş sanat müzesi MAXXI’de sergileniyor. Dünyada dizaynın krizlere nasıl Cevap verebileceği bir merak konusu, bu bahiste çalışan Fazla Çok inisiyatif var, bizim projemiz de hem sel hem de zelzelede geçerli olabilecek bir tahlil olduğu için, dizaynın güzelleştirme gücüne dair olduğu için dünyanın farklı yerlerinde İlgi gördü.  

 İstanbul Tasarım Bienali kapsamında yer Meydan projelerinizden biri de, 2016’da Galata Rum İlköğretim Okulu’nda sergilenen “Ziyaret” projesiydi. Proje hepsi İstanbul’da yer Meydan ve “anıtsal” olma özelliği taşımayan mezar taşlarının irili ufaklı maketlerinin olduğu bir platformdan oluşuyordu. Bunun bir yanıyla kente, mimari ögelere, kentin birikimine farklı türlü bakmakla ilgili olduğunu düşünebilir miyiz? 

Mezar taşı mimari bir Faktör olmasa da, mezarlıklar kentler için Kıymetli yerlerden biri. Tasarım Bienali olduğu için ve o yılki küratörler Beatriz (Colomina) ve Mark (Wigley) “tasarım nedir?” sorusunun altını çizdiğinden, mezar taşını beşere ilişkin nihayet tasarım objesi olarak ele almak istedik. Dizayncısı olsun olmasın, bir saat, bir gözlük üzere, mezar taşı da bir tasarım objesi ve donmuş bir ekran üzere ziyaretçi ve mezar taşının sahibi ortasında irtibat kuruyor. O yerleştirmede yaptığımız hayali mezarlık farklı dinlerden çeşit çeşit mezar taşını içeriyordu. Sorunun cevabını evet olarak düşünebiliriz, zira İstanbul üzere pek Fazla din ve mezhebe ilişkin mezarlıkların olduğu bir kentte, kentin birikimine farklı türlü bakmakla ilgili bir çalışmaydı.

 ‘Suda ümit / Hope on Water’ projesine dönersek, bu proje MEF Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi Amel birliği ile gerçekleştirilmişti. Günümüzde bir yandan disiplinler ortasındaki hudutlar sertliğini kaybederken, bir yandan da uzmanlıklar hâlâ ehemmiyetini koruyor. Mimarlık ve alakalı alanlardaki proje araştırmalarda disiplinler ortası işbirlikleri konusunda ne düşünüyorsunuz?

Mimarlığın genişleyen tarifi Öbür disiplinlerle işbirliği yapmayı kaçınılmaz hale getiriyor. Aslında bu kadar Öbür alanlarla ilgilenmeye meraklı bir pratiğin bahis birlikte çalışmaya gelince Öbür disiplinlerle işbirliği yapmaması biraz kuşku uyandırır değil mi? Öte yandan MEF ve Boğaziçi Üniversiteleri işbirliğindeki o üç disiplinli, mimarlık, sosyoloji ve inşaat mühendisliği öğrencilerinin olduğu mimari proje stüdyosunda gözlemlediğimiz şuydu; farklı disiplinlerin bir ortada çalışabilmesi, Vakit ve emek gerektiriyor, başlangıcı Fazla meşakkatli ancak Şayet o süreç aşılırsa, ortak bir lisan oluşturulabilirse Fazla yararlı ve geliştirici bir süreç oluyor.

Küratörler Sevince Bayrak ve Oral Göktaş (Fotoğraf: Fatih Yılmaz)

 Her ikiniz de MEF Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nde akademisyenlik yürütüyorsunuz. Mimarlık eğitimde kavramsal alana ve Fazla katmanlı araştırma projelerine Meydan açmak mesleksel olarak nasıl bir mana Anlatım ediyor? 

Bizim Uğraş pratiğimiz de araştırma ile İç içe olduğu için araştırmanın beslenebileceği bir akademik ortamda olmak bize Fazla mana Anlatım ediyor. MEF Üniversitesi’nde hem yüksek lisans hem lisans eğitiminde araştırmanın rolü, dizaynla araştırmanın nasıl daha âlâ ilgi kurabileceğine dair Daimi Baş yoran bir hocalar ve öğrenciler takımının içinde yer almak bizim için bir talih. 

 Son olarak Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu’nda yer alacak olan “Hayalet Kıssaları: Mimarlığın Çuval Teorisi”ne dönersek, projenin bienal sonrasıyla ilgili bir fikriniz Mevcut mı? Ve pavyonu gezenler oradan neyle ayrılsın istersiniz? 

Çok Mahallî bir mevzuyu, bizi Fazla umutlandıran bir takviyeyle, Aleni Davet iştirakçilerinin takviyesi ile yaptığımız için ve Türkiye’ye dair mevzuları pek Fazla boyutuyla tartıştığımız için standın Türkiye’de tekrar kurulabilmesini Fazla isteriz. Sergiyi gezenler umutla ayrılsınlar isteriz.

*Bahar Türkay HOPE Alkazar Direktörü