Hilary Andersson
BBC Panorama
Ukrayna’nın güneyinde aylarca Rusya bombardımanı altında kalan Mariupol kentinde bulunan toplu mezarların sayısı artıyor. BBC’nin yaptığı araştırma, uydu imgelerinde toplu mezarların daha da genişlediğini ortaya koydu.
Şehrin kuzeybatısındaki geniş bir alanda, Ukraynalı yetkililerin ve görgü şahitlerinin aktardığına nazaran binlerce kişinin cansız vücudu gömülü.
Rusya sonuna yakın liman kenti Mariupol, Rusya için stratejik kıymeti yüksek bir amaçtı. Savaşın başından bu yana havadan ve karadan ağır formda bombalandı. Mayıs ayında Rusya’nın denetimine geçtiğinde kentin Aka kısmı yıkılmış ve binlerce sivil hayatını kaybetmişti.
Maxar’dan alınan nihayet uydu imajları gösteriyor ki; Mariupol yakınlarındaki Staryi Krim, Manhush ve Vinohradne’deki üç Aka toplu mezar, bahar aylarından bu yana kademeli olarak genişliyor.
BBC’nin Panorama programı için Staryi Krim’den gelen uydu manzaralarını inceleyen Centre for Information Resilience (Bilgi Dayanıklılık Merkezi) Haziran ayındaki nihayet incelemelerinden bu yana mezara 1500 cenazenin daha gömüldüğünü ortaya çıkardı. Savaşın başından bu yana 4 bin 600’den Çok cenazenin burada gömüldüğü varsayım ediliyor. Lakin toplamda kaç mezar olduğu tam olarak bilinmiyor.
Ukraynalı yetkililer Mariupol’deki Cenk sırasında en az 25 bin kişinin hayatını kaybettiğini; konutları yıkılan 5 bin ile 7 bin ortasında kişinin de yıkıntı altında kaldığını söylüyor.
Mariupol’deki görgü şahitleri, BBC’ye, yıkılan binaların altında kalan cansız vücutların Rus yetkililer tarafından çıkarıldığını ve gömülmek üzere ailelerine bilgi verilmeden götürüldüğünü söylüyor.
Olga Sagirova’nın vahim öyküsü, Mariupol’de birçok insanın başından geçenleri anlamak için bir Fikir veriyor. Rus ordusunun bombardımanı sırasında yıkılan konutundan sağ çıkan Biricik şahıs oydu. Eşi ve annesi ile babası hayatını kaybetmişti. Kurtulduktan Çabucak sonra kentten kaçan Sagirova, şu Lahza ailesinin mezarlarının nerede olduğunu bilmiyor.
48 yaşındaki muhasebeci Sagirova, eşi Valery ile Birlikte Mariupol’ün ağır nüfuslu bir bölgesinde bahçeli, iki katlı bir konutta yaşıyordu. İki yetişkin çocukları Öbür şehirlerdeydi.
Mart ayında, kentin öbür bölgeleri ağır bombardıman altındayken onların mahallesi sessizdi. Yeniden de her gece eşiyle Bir arada mahzende uyuyorlardı. Olga her gece ağlarken eşi onu teselli etmeye çalışıyordu:
“Bana tasa etmememi, o günleri atlatacağımızı söylüyordu.”
10 Mart akşamı, Rusya’nın kentteki bombardımanının 15. gününde kapıları çaldı. Olga’nın 80 yaşında üzerindeki Ebeveyn ve babası kapıdaydı; ikisi de titriyordu.
Binaları bombalanmıştı ve yangın çıkmıştı. Olga onları içeri aldı, mahzende uyumaları için alt kata götürmek istedi. ancak Ebeveyn ve babası bodrum katına inmek istemedi, konuttaki bir odaya yerleşti.
O akşam Lokal saatle 22.30 sıralarında bombardıman bir müddetliğine durduğunda, Valery üst kattaki odalardan birine çıktı. Olga’ya da, bombardıman başlar başlamaz Geri döneceğini söyledi.
Gece 03:30’da Olga bir uçağın sesiyle sıçrayarak uyandı. Ve bir anda bütün konut üzerine çöktü:
“Her şey bir saniye içinde oldu. Her şey üzerime düşüyordu.
“Bacaklarımın yarısı yıkıntı altına gömülmüştü. O yüzden kıpırdayamıyordum. Etraftaki sesleri tekrar duymaya başladığımda eşimin sesini duydum. Bana ‘Olga, beni buradan çıkar, merdivenin yakınlarındayım’ diye sesleniyordu.”
Olga, kendisinden yaklaşık 2 metre uzaklıkta olan Valery’yi kısmen görebiliyordu ancak bacaklarının üzerindeki yıkıntıları kaldırıp ona ulaşamıyordu. Valery Fazla daha derindeydi.
Tek yapabildiği bir müddet Valery ile konuşarak onu sakinleştirmeye çalışmak oldu:
“Bir mühlet sonra sesi kesildi, yalnızca hırıltılı nefesini duymaya başladım. Sonra o da kesildi ve eşim büsbütün sessizliğe gömüldü.”
Karanlıkta kalan Olga çığlıklar atmaya başladı fakat kimse onu duymuyordu. Bir mühlet sonra bir fenerin ışığının yaklaştığını gördü; komşusu onu yıkıntı altından kurtarmaya gelmişti. Lakin karanlıkta başarılı olamayınca, güneş doğduğunda Geri döneceklerini söyleyip oradan ayrıldılar.
Olga bir Defa daha yalnızdı, yanında nihayet kelamların söyleyip yıkıntı altında sessizliğe gömülmüş olan eşi de vardı.
Enkaz altındaki saatler
Güneş doğmaya başladığında Olga etrafında neler olduğunu görebildi. Başını üst kaldırdığında, Aka bir tuğlanın sallanmakta olduğunu gördü. Her Lahza başına düşecekmiş üzere riskli duruyordu:
“Artık hiçbir şeyin ehemmiyeti yoktu. Ölüyordum.”
O noktada Olga kendi hayatına nihayet vermeye çalıştı. Tam o sırada komşuları, daha Aka bir kalabalıkla Bir arada Geri döndü.
Komşuları, Olga’nın bacaklarından birini enkazın altından çıkarmayı başardı. Lakin diğer tuğlaların altından çıkmıyordu. Olga, Biricik bacağını kaybedeceğinden Fazla korktu. Altı saat sonra öteki bacağını da kurtarmışlardı. Ama iki bacağında da farklı yerlerde birçok kırık vardı ve Olga beş ay boyunca yürüyemedi.
Eşini kaybettiği o gece Olga’nın Ebeveyn ve babası da yıkıntı altında hayatını kaybetmişti. Lakin zahmeti bitmiyordu.
Yakınlardaki bir bodrum katında oluşturulan sıhhat merkezine bacakları için tedavi görürken Öbür Sıkıntı haberler geldi.
Kız kardeşi ve onun eşi de üç gün evvelki bir bombardıman sırasında konutları yıkılınca hayatını kaybetmişti:
“Bahçelerinde oturmuş kahve içerken bombalar isabet almış. Birkaç gün içinde hayatımdaki en Kıymetli insanlardan beşini kaybetmiştim.”
Olga’yla buluştuğumda, Hollanda’da, Amsterdam yakınlarındaki Huizen’de iki yetişkin çocuğuyla Bir arada inançtaydı. Aylarca tekerlekli sandalyede kaldıktan sonra artık yürüyebiliyor. Bir de İngilizce öğreniyor ve kendisine Ukrayna’daki meskenini hatırlatacak bir bahçede çiçeklere bakıyor.
Hayatta kaldığı için keyifli, “Ne olursa olsun hayat devam ediyor ve bir biçimde yaşamam gerektiğini artık anlıyorum” diyor.
Yaz ortasına kadar, Daimi gördüğü kabuslardan kaçınmak için bütün gece uyanık kalmaya çalışıyordu. Günlerinin birçok ağlayarak geçiyordu. Hâlâ Daimi eski hayatından kalan fotoğraflara bakıyor.
Şimdi yanlarında olduğu iki çocuğunda eşini gördüğünü; Valery’yi dayanılamayacak kadar Fazla özlediğini söylüyor.
Daha da berbatı, ailesinin mezarlarının nerede olduğunu bilmiyor. Tümünün hâlâ konutlarının yıkıntısında, yıkıntı altında olduğundan şüpheleniyor.
Şu Lahza kentin denetimi Rus ordusunda olduğu için gidip görmesi Mümkün değil, fakat hâlâ kentte olan bir komşusu, enkazın altında bir cenazenin görülebildiğini kendisine söylemiş.
Mezar kazıcılar
Olga, Mariupol’de ailesinin cenazesine ulaşamayan Fazla sayıda beşerden yalnızca biri.
Kimileri Mariupol’deki toplu mezarlıkta gömülü. Bu mezarlık, sokaklarda ve konutlarda kalan cenazelerin geleneklere Müsait halde gömülebilmesi için bombardımana Karşın gidip bölgede mezar kazan sivillerin teşebbüsüyle oluşturuldu.
Mart ayı başlarında, Lokal bir Etraf bilimci olan Vaagn Mnatsakanian, savaşta ölen babasının cenazesini gömmek için bir yer arıyordu. Fakat hiçbir mezarlıkta yer kalmamıştı.
Yerel idarelere giderek yeni bir yer arayışına başladı. O sırada Fazla sayıda kişinin kendisiyle birebir durumda olduğunu ayrım etti. Ve ölenlerin süratle gömülebilmesi için istekli bir tertibe liderlik etti.
İhtiyacı olan beşerlerle Birlikte istekli “mezar kazıcı” takımları oluşturdu. Kentin merkezinde üç farklı noktada mezarlar kazılmaya başladı ve bu mezarlıkları Ukraynalı Mahallî idarelere teslim ettiler. Akabinde beş gün boyunca Mariupol sokaklarında dolaşarak mezar yeri bulunamamış cenazeleri topladılar.
Bu sırada ağır bombardıman devam ediyordu. Cenazeler, tabutlara koyulmadan ve çoğunlukla cenaze torbası da bulamadan gömüldü:
“Bazı günler dehşetli oluyordu, 100-150 cenazenin apansız toplanması gerekiyor. O kadar fazlaydı ki meyyit sayısı; birtakım günler yetişemiyorduk.
“Bir gün tam cenazeleri gömerken yakınlarıma bir bomba düştü. O kadar korktum ki sığınmak için kazdığım mezara atladım. aniden kendimi birçok cesedin yanında bulmuştum ancak en azından hayatta kaldım.”
‘Oğlumu arıyorum’
Savaşta 26 yaşındaki oğlu Yaroslav’ı kaybeden Tatyana, oğlunu bir türlü bulamayınca Son umutsuz bir halde toplu mezarları gezmeye başladı. Yaz aylarında Mariupol yakınlarındaki Vinohradne’deki toplu mezara giden Tatyana (Hâlâ kentte yaşadığı için Rus yetkililerin reaksiyonundan korkuyor ve soyadının kullanılmasını istemiyor), Yaroslav’a ne olduğunu bilmiyordu.
Ancak birileri ona oğlunun keskin nişancıyla kurşunuyla vurularak öldüğünü söylemişti:
“Öldüyse onu insan onuruna yaraşır biçimde gömmek istiyoruz.
“Vinohradne’de 800’ün üzerinde mezar saydık.”
Mezarlıkta çektiği fotoğrafta, her mezarın başında bir numara görülüyor, ölen kişinin cinsiyeti de yazıyor lakin İsim yazmıyor.
Mezarlıkta BBC’ye konuşan birçok Ukraynalı da, Mariupol’de bombardıman sonrası yaz uzunluğu bütün toplu mezarlara gittiklerini ve sevdiklerinin cenazelerini aradıklarını söylüyor.
Bunun için mezarlıkların etrafında, soğuk bir alana konulmamış ve yerlerde uzanan cesetleri de Biricik tek incelemek zorunda kalmışlar.
Tatyana, herkesin bu durumu bilmesi gerektiğini söylüyor:
“Tüm dünya öğrensin ki bir daha bu türlü vahim bir şey yaşanmasın.”
Yorum Yok