Fundanur Öztürk / Ankara
Sahte anketler, bağlamından koparılan demeçler, fiyatlı aldatıcı reklamlar, montajlanmış görseller. Türkiye, 14 Mayıs seçimlerine birçok toplumsal medya kaynaklı olmak üzere ağır bir dezenformasyonun tesirinde hazırlanıyor.
Peki, en Fazla hangi ittifak ya da siyasetçi yanlış bilginin amacı oluyor?
Şüpheli bilgileri inceleyen doğrulama tertibi Teyit, 2023 Türkiye genel Seçimleri sürecinde %60’ı toplumsal medya kaynaklı 150’ye yakın içeriğin doğruluğunu araştırdı.
BBC Türkçe Teyit yazma İşleri Sorumlusu Emrah Saklıca ve Editör Şükran Şençekiçer ile konuştu.
Montajlanmış görseller, görüntüler ve asimetrik propaganda
Türkiye Çabucak her seçim devrinde montajlanmış görseller, afişler ya da manipüle edilmiş görüntü ve ses kayıtlarına Şahit oluyor.
Saklıca, her seçimin karakteristiği olan Yalın montajlanmış görseller ve asimetrik propaganda örneklerinin bu seçim periyodunda de sıkça karşımıza çıktığını söylüyor.
Saklıca, “Mesela bir partinin afişiymiş üzere basılıp meydanlarda dağıtılan kağıtlarla karşılaşıyoruz. Aslında ne o partiye ilişkin bir Laf ne de onun vaatleri ortasında bu türlü bir şey var” diyor.
Örneğin Kılıçdaroğlu’nun ve sonra millet İttifakı’nın sembollerinden biri haline gelen kalp işaretinin birinci olarak Sovyetler Birliği önderlerinden Stalin tarafından yapıldığı tez edildi.
Stalin’in montajlanan görselinde elleriyle kalp işareti yaptığı görülüyor. Ama teyit takımının ortaya çıkardığı üzere, bu Yalın bir montaj hilesinden ibaret.
Saklıca, “Çok Yalın bir montaj aslında fakat buna Fazla Çok inanan oldu. Bunun üzerine eski siyasetçiler, gazeteciler tartışmalar yürüttü” diyor.
Montajlanmış görüntülerin en kitlesel örneklerinden biri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 7 Mayıs İstanbul mitinginde yaşandı.
Erdoğan mitinginde, millet İttifakı’nın 2023 Türkiye genel Seçimleri için yayınladığı kampanya sinemasında Murat Karayılan’ın da yer aldığını tez ettiği bir görüntü izletti.
Halbuki bu görüntü, millet İttifakı’nın kampanya sinemasına Murat Karayılan’ın 2015 yılındaki konuşmaları montajlanarak hazırlanmıştı.
Saklıca, “Karayılan’ın Youtube’daki 2015 konuşmasını alıp üstüne millet ittifakı seçim müziğini koymuşlar. Bu montaj aslında 1 haftadır toplumsal medyada dolaşımdaydı, sonra haber sitelerine girdi, en sonunda Cumhurbaşkanı mitingine kadar ulaştı” diyor.
Yanlış bilgiler bir Kez yayıldıktan sonra toplumu gerçeğe inandırmak epey güç olabiliyor. Hele ki bu yanlış bilgi yüksek profilli bir siyasetçi aracılığıyla yayılmışsa.
Saklıca, “Bir bakıyorsunuz bu Düzmece içerikleri bir siyasi parti önderi paylaşıyor ve sonrasında bunu düzeltmeyeceğini söylüyor. Bu kadar üst mertebeden sirkülasyona girince, o inanış o denli yerleşebiliyor” diyor.
‘En Fazla millet İttifakı amaç alındı’
Saklıca, aldatıcı bilgilerin en Fazla millet İttifakı ve Cumhur İttifakı’nı gaye aldığını söylüyor, Ama millet İttifakı’na karşı olanlar biraz daha fazla:
“Sosyal medyadan çıkan savları muhakkak bir tarafa yormak, bir kullanıcıyı bir partiye mal etmek Fazla manalı değil. Bunun yanı sıra, ittifaklarda her taraftan yanlış bilgi çıkabiliyor, biri başkasından 3 Noksan 5 fazla.”
“Ama %28 oranla en Fazla millet ittifakının maksat olduğunu söyleyebiliriz, Cumhur ittifakı da %25 civarında. 150 yazıya bakınca, ortada 4-5 ayrım Mevcut yalnızca.”
Türkiye 25 eyalete bölünecek, İHA-SİHA’lar durdurulacak iddiası
Siyasetçilerin demeçleri Yalın bir montajla kesilip kırpılarak, yıllar Evvel söylediği Öbür cümlelerle birleştirilerek bağlamından koparılabiliyor.
Özkoç 2015 yılında yaptığı bir açıklamasında, Meclis genel Konseyi gizli oturumunda birinin “Türkiye’yi 25 eyalete böleceğiz” dediğini söylemişti.
Fakat Özkoç’un bu kelamları, güya kendisi Türkiye’yi 25 eyalete böleceklerini söylemiş üzere kırpılarak yine sirkülasyona sokuldu.
Saklıca, “Bir siyasi bir konuşma yapıyor ve o konuşmasının aşikâr bir kısmı değişik bir maksatla kesilerek sirkülasyona sokuluyor” diyor.
Bağlamından koparmanın bir Öbür örneği de Ali Babacan’ın İHA ve SİHA’larla ilgili yaptığı açıklamasında yaşandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan muhalefeti kastederek “İHA’da, SİHA’da, Akıncı’da “Biz gelince bunları durduracağız’ dediler” savında bulundu.
Şükran Şençekiçer, “Bu bilgi Fazla Çok yayıldı ve bu kadar yayılmasının en Kıymetli sebeplerinden biri Ali Babacan’ın bir canlı yayında kullandığı kelamların bağlamından koparılmasıydı” diyor.
Babacan aslında ilgili konuşmasında, ‘başka ülkelerin teknolojisine muhtaç kalmanın silahlı kuvvetlerin elini kolunu bağladığını’ söyleyerek, İHA ve SİHA’larla ilgili “ülkemizin gurur kaynağı olduğunu düşünüyoruz” diyor fakat şu eleştiriyi getiriyor:
“Fakat burada yanlış şu: Devletin Derhal derhal Tüm imkanları, Tüm o yardımlar, devletin bütçesinden direkt aktartılan kaynaklar aşağı üst Biricik bir şirkete aktarılıyor.”
Şençekiçer, “Özellikle seçime hakikat siyasetçilerin konuşmaları bağlamından koparılarak kullanıldığını ve toplumsal medyada paylaşılarak siyasetçinin kastettiğinin farkı bir manaya gelebilecek cümlelerin yaygınlaştığını görebiliyoruz” diyor.
Her seçimin sorusu: Mitinglere kaç şahıs katıldı?
Seçim periyotlarında siyasi partilerin mitinglerine kaç kişinin katıldığı konusunda Kesin bir sonuca ulaşmak birçok Vakit epeyce güç.
Siyasi partiler çoğunlukla kendi mitinglerine daha Çok kişinin katıldığına dair görüş bildiriyor Ama bu sayılar manipüle edilmeye nihayet derece açık.
Son olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan, 7 Mayıs 2023 İstanbul mitingine bir milyon 700 bin yurttaşın katıldığını sav etti.
Bu iddiayı araştıran Teyit ise miting sırasında çekilen fotoğraflara nazaran hesaplama yapıldığında alanda en az 520 bin, en Çok 865 bin civarında kişinin olabileceğini söyledi.
Saklıca, “Metrekareye sığacak şahıs sayısı muhakkak, oranın metrekaresi belirli. Elbette ki net sayıyı ortaya koyamazsınız lakin 1 milyon 700 bin sayısıyla ortadaki arayı koyabiliyoruz. İki sert bir farktan bahsediyoruz” diyor.
“Geçen Gültekin Uysal Ordu mitingiyle ilgili iki kat Çok şahıs geldi dedi. Baktık ki 1-2 bin şahıs oynamış. Bu Tüm siyasalların kullandığı bir argüman haline geldi.”
Saklıca ayrıyeten Düzmece kamuoyu yoklamalarına dikkat çekerek, Özellikle toplumsal medyada paylaşılan anket sonuçlarına karşı dikkatli olmak gerektiğini söylüyor:
“Yapılmamış, uydurma şirketler ve sonuçlarla kamuoyunun dikkatini dağıtmaya çalışan anketler var. Birincisi bu türlü bir firma olup olmadığına bakıyoruz.”
“Çoğu Vakit bir toplumsal medya trolü, kendi anket sonucunu ortaya atıyor, üzerine bir logo koyuyor, Yalın bir iki görselle bunu paylaşıma sokuyor. Ne bu türlü bir anket yapılmış ne de o denli bir şirket var.”
Siyasetçilerin demeçleri ne kadar hakikat?
Şükran Şençekiçer, siyasetin her kanadından aldatıcı bilgi gelebildiğini söyleyerek, “Tek bir siyasi partiye bunu atfetmek muhakkak kusurlu olur” diyor:
“Bazen bilgiler gerçek manasından saptırılarak çarpıtılabiliyor, kimi konuşmalar bağlamından koparılıyor yahut kâfi kanıtla desteklenmeyen dayanaksız savlar ortaya atılabiliyor. kimi datalar abartılabiliyor veya cımbızlanarak aktarılabiliyor.”
“Bazen de savda hakikat bilgiler aktarılmasına karşın, bahsin farklı boyutları göz arkası edildiği için Tekrar aldatıcı durumlar ortaya çıkıyor. İstediğiniz kişiyi destekleyin lakin %100 teyitli olmayan hiçbir bilgiye güvenmeyin, siyasetin her kanadından aldatıcı bilgi gelebilir.”
Şençekiçer, siyasalların demeçlerinde ekseriyetle seçmen tarafında Çabucak incelenmesi Mümkün olmayan ve geçmiş referanslı bilgilerin aldatıcı olabildiğini söylüyor.
Örneğin Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, AKP’nin iktidara geldiği devirde “ülkede yüzde 180-200 enflasyon” olduğunu argüman etti. meğer Merkez Bankası datalarına nazaran, 2001 yılının enflasyonu %61 olarak gerçekleşmişti.
Ekonominin nihayet yıllarda nasıl seyrettiğiyle ilgili siyasetçilerin karmaşık bilgiler verdiklerini söyleyen Şençekiçer, bunların seçmen tarafından süratlice incelenmesinin Mümkün olmadığını belirtiyor:
“Ekonomi, siyasetçilerin söylemlerinde Fazla karşılaştığımız bir aldatıcı bilgi kategorisi. Bilhassa seçime yanlışsız siyasetçilerin cemiyet hafızasındaki faydalanarak iktisat ile ilgili bilgileri abartılı ya da aldatıcı halde aktarabiliyorlar.”
“En sık karşılaştığımı şey, siyasette karşı tarafa atfedilen birtakım vaatler… Birtakım söylenmemiş cümlelerin, söylenmiş üzere anlatıldığını görüyoruz.”
Teyit’in geçmişe dair ve seçmenlerin süratlice ulaşamayacağı Öbür demeçleri de araştırdığı görülüyor.
Örneğin Saadet Partisi genel Lideri Temel Karamollaoğlu, 24 Nisan’da partisinin düzenlediği Konya Buluşmasında yaptığı konuşmada, “TUSAŞ’ın 50 yıldır bir tayyare havalandırmadığını tez etti.
Şençekiçer, “Halbuki TUSAŞ’ın birden Çok uçağının, birdenbire Çok kez uçtuğunu görüyoruz. Bunlar günlük hayatımızda Fazla Denetim edemediğimiz ve duyduğumuzda inanmaya meyledebileceğimiz şeyler oluyor” diyor.
Bir Öbür örnekte ise Muharrem İnce, Meral Akşener’i 2018 seçimlerine 10 gün kala hiç miting yapmamakla suçluyor Ancak gerçek bu değil.
Şençekiçer, “Baktık ki Akşener nihayet 10 günde pek Fazla kentte miting yapmış. Bunda da seçmen birinci anda Denetim etme gereksinimi duymuyor” diyor.
Şençekiçer’e nazaran bu tezler yüksek profilli bir siyasetçi tarafından söylendiğinde, seçmen tarafından ikna edici bir Tümce olarak algılanıyor.
Dünyada da durum benzer
Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı’nda yer alan habere nazaran, kâr emeli gütmeyen global doğruluk denetimi First Draft News’in kurucu ortağı Claire Wardle, gerçek içeriğin kasıtlı olarak çarpıtılarak “bağlamın silah haline getirilmesinin” seçimlerdeki en ikna edici dezenformasyon biçimi olduğunu söylüyor.
Ayrıca Güney Afrika merkezli araştırmacı Tessa Knight’ın, “Ortaya çıkardığımız koordineli dezenformasyon, buzdağının yalnızca görünen kısmı. Hükümetler ve siyasi figürler, düzmece, kopya ve koordineli içerik üretimi yoluyla toplumsal medya algoritmalarını manipüle etmeyi öğrendikçe genişliyor” kelamlarına yer veriliyor.
Aynı haberde Amerika’dan Kongo Cumhuriyeti’ndeki seçimlere kadar örnekler sıralanıyor:
“2016 yılında Silverman tarafından yapılan bir araştırma 100’den Çok Trump yanlısı dezenformasyon web sitesi ortaya çıktı. Makedonya’da Biricik bir kasabada, kimileri trafiğe dayalı reklam gelirinden ayda 5.000 dolara varan gelir elde eden genç propagandacılar tarafından yönetiliyordu.”
“2020 yılında Fransız muhabir Alexandre Capron, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki ziyan verici bir dezenformasyon kampanyasının ne paradan ne de siyasi tesirden kaynaklandığını, yalnızca toplumsal medyada övünme hakkı olduğunu ortaya çıkardı.”
Saklıca, 2022 yılındaki Brezilya seçimlerinde de misal gerginlikler yaşandığını hatırlatıyor.
Saklıca, “Bazen Tüm bunlar yalnızca bizde oluyor üzere düşünüyoruz lakin her ülkede misal davranış örgüsünü görebiliyoruz” diyor:
“Ülkenin kutuplaşması ve siyasi iklimiyle Natürel ki ilgisi var. Avrupa’da da popülist sağ yükselişi olduğu periyotlarda Fazla Çok yanlış bilgi karşımıza çıkıyor.”
Yorum Yok